Od laboratorium do macicy: Jak oceniamy zarodki w procesie in vitro

Proces zapłodnienia pozaustrojowego (IVF) to skomplikowana procedura, która daje nadzieję wielu parom zmagającym się z niepłodnością. Kluczowym elementem sukcesu IVF jest jakość uzyskanych zarodków, która jest ściśle monitorowana na każdym etapie rozwoju w laboratorium embriologicznym. Zrozumienie, jak oceniane są zarodki, może pomóc pacjentom lepiej poznać ten proces.

Ocena komórek jajowych po pobraniu (Dzień 0)

Pierwszym krokiem po pobraniu płynu pęcherzykowego jest izolacja komórek jajowych otoczonych wieńcem komórek ziarnistych, zwanych cumulusami (COC – cumulus-oocyte complex). Następnie przeprowadzana jest wstępna ocena tych kompleksów:

• COC-1: Cumulus dobrej jakości, z licznymi, regularnie rozłożonymi komórkami węzła promienistego. Te kompleksy z dużym prawdopodobieństwem zawierają dojrzałą komórkę jajową.
• COC-0: Wszystkie inne kompleksy, które nie spełniają powyższych kryteriów.

Kolejnym etapem jest denudacja, czyli oczyszczenie komórki jajowej z otaczającej ją warstwy ziarnistej. Po tym zabiegu embriolodzy dokładnie oceniają stopień dojrzałości oocytu (komórki jajowej), który jest kluczowy dla powodzenia zapłodnienia:

• GV (Germinal Vesicle): Niedojrzała komórka jajowa w stadium diplotenu profazy I podziału mejotycznego.
• MI (Metaphase I): Niedojrzała komórka jajowa w stadium metafazy I podziału mejotycznego, bez wytworzonego pierwszego ciałka kierunkowego.
• MII (Metaphase II): Dojrzała komórka jajowa w stadium metafazy II podziału mejotycznego, z widocznym pierwszym ciałkiem kierunkowym oraz wrzecionem podziałowym. Tylko oocyty w stadium MII są zdolne do zapłodnienia.
• Oocyt atretyczny: Komórka martwa, wykazująca poważne nieprawidłowości budowy.

Ocena zapłodnienia (Dzień 1)

Pierwsza ocena komórek jajowych odbywa się około 17 godzin po zapłodnieniu. Na tym etapie kluczowa jest obserwacja liczby przedjądrzy (pronucleus – PN) oraz ciałek kierunkowych.

Prawidłowo zapłodniona komórka jajowa powinna posiadać dwa przedjądrza (2PN) oraz dwa ciałka kierunkowe. Przedjądrza (jedno pochodzące od komórki jajowej, drugie od plemnika) świadczą o udanym połączeniu materiału genetycznego.

Dodatkowo, ocenia się rozmieszczenie przedjądrzy w oocycie:

• Typ 1: Ułożenie symetryczne.
• Typ 2: Ułożenie niesymetryczne.
• Typ 3: Przedjądrza z jednym lub brakiem ciałek prekursorowych.

Ocena podziałów komórkowych (Dzień 2 i 3)

W drugiej i trzeciej dobie obserwacji embriolodzy monitorują podziały komórkowe zarodka. Oceniana jest ilość blastomerów (komórek zarodka) oraz stopień fragmentacji (obecność fragmentów cytoplazmy poza blastomerami, które mogą negatywnie wpływać na rozwój zarodka).

Stopnie fragmentacji dzielimy na 3 grupy:

• 1: Łagodny (do 10% fragmentacji).
• 2: Średni (10-25% fragmentacji).
• 3: Duży (>25% fragmentacji).

Przykład: Zarodek opisany jako Cl4.3 oznacza zarodek składający się z 4 blastomerów, posiadający duży (>25%) stopień fragmentacji.

Ocena moruli (Dzień 4)

W czwartej dobie zarodek powinien osiągnąć stadium moruli. Na tym etapie obserwujemy kompaktację, czyli zlewanie się granic poszczególnych komórek, co jest przygotowaniem do tworzenia blastocysty. Morulę oceniamy w 3-stopniowej skali:

• M1: Dobra, pełna kompaktacja wszystkich blastomerów.
• M2: Średnia, kompaktacja obejmuje większość blastomerów zarodka.
• M3: Słaba, kompaktacja niepełna lub brak kompaktacji.

Ocena blastocysty (Dzień 5)

W piątej dobie przystępujemy do oceny blastocysty zgodnie z nomenklaturą wg Gardnera. Jest to kluczowy etap rozwoju zarodka przed implantacją w macicy. Opisywane są trzy cechy:

1. Stopień ekspansji blastocysty:
   • Wczesna blastocysta: Jama blastocysty jest mniejsza niż połowa objętości zarodka.
   • Blastocysta: Jama blastocysty jest większa lub równa połowie objętości zarodka.
   • Pełna blastocysta: Jama blastocysty całkowicie wypełnia zarodek.
   • Blastocysta ekspandująca: Otoczka staje się bardzo cienka.
   • Blastocysta wylęgająca się: Blastocysta jest w trakcie wylęgania, trofoblast częściowo wydostaje się z osłonki.
   • Wykluta blastocysta: Zarodek całkowicie wydostał się z osłonki.
2. Morfologia węzła zarodkowego (ICM – Inner Cell Mass): Grupa komórek, z której rozwinie się płód.
   • 1: Wiele komórek, ściśle ułożonych.
   • 2: Kilka komórek, luźno ułożonych.
   • 3: Bardzo mało komórek.
3. Morfologia trofoblastu: Warstwa komórek otaczająca blastocystę, z której powstanie łożysko.
   • 1: Wiele komórek, ściśle ułożonych obok siebie.
   • 2: Kilka komórek, luźno ułożonych obok siebie.
   • 3: Bardzo mało dużych komórek.

Zarodki „Top Quality” (TQ)

Zarodki TQ (Top Quality) to zarodki, które spełniają najlepsze kryteria morfologiczne i mają największy potencjał rozwojowy. Ich wybór maksymalizuje szanse na udaną ciążę.

• W 2, 3 i 4 dobie do TQ zaliczamy zarodki ocenione na 1 lub 2 (odnosząc się do stopnia fragmentacji lub kompaktacji).
• W przypadku blastocysty, do TQ zaliczamy blastocysty w stopniu rozwoju minimum 3 (np. pełna blastocysta, blastocysta ekspandująca), z dodatkową oceną morfologii węzła zarodkowego i trofoblastu na minimum 1 lub 2.

Dokładna ocena zarodków na każdym etapie rozwoju jest kluczowym elementem sukcesu leczenia niepłodności metodą in vitro. Dzięki szczegółowej wiedzy embriologów i zaawansowanym technikom laboratoryjnym, pacjenci mogą mieć pewność, że do transferu zostaną wybrane zarodki o największym potencjale rozwojowym.