Drugi trymestr ciąży: czas, który jest szczególnie ważny 

Drugi trymestr ciąży bywa diametralnie inny niż pierwszy  – czas gwałtownych zmian hormonalnych, niepewności i często dokuczliwych objawów. Kolejny obejmuje 14. do 27. tydzień ciąży – czyli czwarty, piąty i szósty miesiąc. Ten okres bywa nazywany „złotym” albo nawet „najlepszym” etapem ciąży. U wielu przyszłych mam ustępują poranne mdłości, zmęczenie maleje, a radość z rosnącego brzuszka dodaje energii. 

Drugi trymestr to czas, kiedy zwykle można nieco odetchnąć i cieszyć się swoim stanem. Przy odpowiedniej opiece medycznej oraz zdrowym stylu życia nic nie stoi na przeszkodzie, by przeżyć ten okres spokojnie i bez komplikacji. Wielu specjalistów nazywa drugi trymestr najspokojniejszym czasem ciąży – dziecko dynamicznie się rozwija, a przyszła mama zazwyczaj odzyskuje dobre samopoczucie. 

Kiedy zaczyna się i ile trwa drugi trymestr ciąży?

Drugi trymestr ciąży zaczyna się z początkiem 14. tygodnia i trwa do końca 27. tygodnia ciąży. Innymi słowy, obejmuje on miesiąc czwarty, piąty oraz szósty ciąży. Takie ramy czasowe są przyjęte powszechnie przez lekarzy w Polsce i na świecie. Dla lepszego wyobrażenia – 14. tydzień rozpoczyna się około trzy miesiące od zapłodnienia, zaś 27. tydzień to mniej więcej koniec szóstego miesiąca kalendarzowego ciąży. Po 27. tygodniu wkracza się już w trzeci trymestr. Warto dodać, że ciąża liczona od pierwszego dnia ostatniej miesiączki trwa przeciętnie 40 tygodni (około 9 miesięcy), a podział na trzy trymestry jest umowny – każdy z nich obejmuje około 13–14 tygodni.

Drugi trymestr bywa nazywany najspokojniejszym okresem ciąży. Dlaczego? Ponieważ wiele największych zagrożeń pierwszych tygodni jest już za Państwem. Ryzyko poronienia po 12. tygodniu ciąży znacząco spada – statystyki pokazują, że między 13. a 19. tygodniem ciąży dochodzi do utraty ok. 1–5% ciąż, podczas gdy we wczesnym pierwszym trymestrze ryzyko to sięgało nawet kilkunastu procent. Oznacza to, że zdecydowana większość ciąż, które dotrwają do drugiego trymestru, rozwija się już dalej prawidłowo. Maleje również obawa przed niektórymi poważnymi wadami wrodzonymi – wiele z nich jest wynikiem zaburzeń organogenezy w pierwszym trymestrze. Oczywiście nadal istotne jest monitorowanie ciąży i wykonywanie zalecanych badań przesiewowych, ale możesz nabrać więcej ufności, że wszystko będzie dobrze.

W drugim trymestrze wiele przyszłych mam odczuwa wyraźną poprawę samopoczucia. Burza hormonalna początku ciąży nieco się stabilizuje. Ustępują (lub znacznie łagodnieją) dokuczliwe objawy pierwszego trymestru, takie jak poranne nudności i wymioty, nadmierna senność, huśtawki nastrojów czy tkliwość piersi. Wraca apetyt i energia, często poprawia się cera i włosy – mówimy wręcz o charakterystycznym „blasku” ciężarnej. Jednocześnie Twój brzuch zaczyna być coraz bardziej widoczny, co wiele kobiet przyjmuje z radością i ulgą – ciąża staje się „realna”, możesz czuć dumę z zaokrąglonych kształtów. W okolicach 18.–20. tygodnia poczuć można też pierwsze ruchy dziecka, co bywa momentem ogromnie wzruszającym i uspokajającym. Nic dziwnego, że właśnie ten czas jest przez ciężarne często wspominany jako najprzyjemniejsza część ciąży.

Nie znaczy to jednak, że drugi trymestr jest całkowicie pozbawiony dolegliwości czy trosk. Każda ciąża przebiega indywidualnie – u części kobiet nawet w czwartym miesiącu mogą utrzymywać się nudności czy zmęczenie, inne z kolei właśnie teraz zaczynają odczuwać nowe objawy. Wahania emocjonalne nie są wtedy niczym zaskakującym.  Mimo generalnie lepszego nastroju, można miewać chwile niepokoju o zdrowie dziecka czy o zbliżający się poród – to zupełnie normalne. Ważne, by nie tłumić swoich obaw: rozmawiać o nich z partnerem, bliskimi oraz lekarzem prowadzącym. Regularne wizyty kontrolne co około 4 tygodnie w drugim trymestrze pomogą upewnić się, że wszystko przebiega prawidłowo i rozwieją wiele lęków.

Ile trwa drugi trymestr? Licząc tygodniami – 14 pełnych tygodni (od początku 14. do końca 27.). Można też powiedzieć, że to cała środkowa połowa ciąży. Około 20. tygodnia ciąży wypada jej połowa – to ważny kamień milowy. Od tego momentu zaczyna się odliczanie „w dół” do terminu porodu. Warto wiedzieć, że od 22.–24. tygodnia ciąży mówimy już o granicy przeżywalności płodu poza organizmem matki. Około 24. tygodnia maluszek waży ok. 600 gramów i mierzy 30 cm – teoretycznie mógłby w razie przedwczesnego porodu przeżyć w inkubatorze, choć wymagałby intensywnej opieki neonatologicznej. Każdy dodatkowy tydzień spędzony w brzuchu mamy zwiększa jednak szanse dziecka na zdrowie, dlatego naszym celem jest utrzymanie ciąży aż do terminu porodu (około 38.–40. tygodnia).

Co warto wiedzieć o rozwoju dziecka w drugim trymestrze?

Drugi trymestr to okres intensywnego wzrostu i dojrzewania większości układów dziecka. W pierwszym trymestrze powstały już zręby wszystkich narządów – teraz płód będzie rosnąć oraz doskonalić swoje funkcje. Z maleńkiego, kilkucentymetrowego embrionu dziecko zmienia się w dynamicznie poruszającego się malca, którego możesz zobaczyć w badaniu USG niemal jak na fotografii. Najważniejsze etapy to:

• Początek II trymestru (około 14.–18. tydzień). Dziecko ma na starcie drugiego trymestru wielkość małej pomarańczy – mierzy ok. 8–10 cm od czubka głowy do pupy i waży około 40–50 gramów. Jego ciałko nabiera bardziej ludzkich proporcji – głowa wciąż jest dość duża, ale reszta ciała rośnie teraz szybciej. Zaczynają się pojawiać pierwsze włosy (tzw. lanugo) na głowie i meszek na ciele, a także brwi i rzęsy. Oczy wciąż pozostają zamknięte, ale gałki oczne są już uformowane pod powiekami. Uszy dziecka przesuwają się na swoje właściwe miejsce po bokach głowy (wcześniej były niżej). Kości kostnieją – gdyby zrobić RTG, widać zarys szkieletu. Dziecko ma już rozwinięte paluszki u rąk i stóp z unikalnymi liniami papilarnymi, pojawiają się też paznokcie. Wewnątrz ciała intensywnie pracują narządy: serce pompuje krew coraz wydajniej (tętno płodu wynosi ~140–160 uderzeń/min), nerki produkują mocz, który trafia do wód płodowych, wątroba i trzustka dojrzewają, a jelita rozpoczynają perystaltykę (ćwiczą ruchy przesuwania treści). Co ważne, mózg i układ nerwowy rozwijają się bardzo szybko – doskonalą się odruchy. Już około 15.–16. tygodnia dziecko potrafi poruszać kończynami, robić grymasy twarzy, a nawet ssać kciuk czy ziewać. 
• Połowa ciąży (około 19.–22. tydzień). Dziecko mierzy już około 25 cm (licząc od czubka głowy do stóp) i waży około 300–350 gramów pod koniec 5. miesiąca. Twarz dziecka nabiera bardziej wyraźnych rysów, oczy nadal zamknięte, ale gałki oczne reagują na światło. Układ nerwowy dojrzewa – pojawiają się miliony nowych połączeń nerwowych. Zmysły zaczynają funkcjonować: maluch czuje dotyk (reaguje na ucisk przez powłoki brzuszne), rozwija się zmysł równowagi. Co fascynujące, właśnie teraz można poczuć pierwsze ruchy płodu. Najczęściej kobiety zaczynają je odczuwać między 18. a 20. tygodniem ciąży. Opisują je jako delikatne „muśnięcia skrzydeł motyla”, bulgotanie lub trzepotanie w brzuchu. Jeśli to pierwsza ciąża, można poczuć te ruchy bliżej 20. tygodnia lub nawet trochę później – nie martw się, każda mama ma inny próg odczuwania. Kobiety, które już rodziły, często rozpoznają „wiercenie się” dziecka wcześniej, nawet około 17.–18. tygodnia. Od tej chwili ruchy staną się dla Ciebie cudownym źródłem informacji – kiedy malec się porusza, wiesz, że wszystko z nim dobrze. W 20.–22. tygodniu ciąży czeka Państwa ważny moment: połówkowe badanie USG (tzw. USG anatomiczne II trymestru). Podczas tego badania lekarz dokładnie ocenia budowę ciała dziecka – serce, mózg, kręgosłup, nerki, twarz, kończyny i wszystkie organy wewnętrzne. Można zobaczyć na ekranie twarz, bijące serduszko, a nawet jak maluch ssie kciuk czy się wierci. To często moment, gdy rodzice poznają płeć dziecka, o ile wyrazicie taką chęć i malec odpowiednio się ułoży. Badanie to dostarcza ogromnej ulgi – potwierdza, że dzidziuś rozwija się prawidłowo, a w razie wykrycia jakichś nieprawidłowości pozwala zaplanować dalszą opiekę. Pod koniec 22. tygodnia dziecko zaczyna przypominać wyglądem noworodka w miniaturze – ma już brwi, rzęsy, włoski na główce, paznokcie u rąk i stóp. Jego skóra jest wciąż bardzo cienka i zaczerwieniona (prześwitują naczynia krwionośne), pokrywa ją maź płodowa – kremowa substancja chroniąca skórę przed płynem owodniowym. Proporcje ciała wyrównują się: tułów i kończyny rosną szybciej niż głowa. Dziecko coraz więcej kopie, obraca się, prostuje nóżki i rączki – ma jeszcze sporo miejsca w macicy, więc korzysta z tej przestrzeni, często robiąc „fikołki”. Możesz odczuwać te ruchy już wyraźniej, czasem nawet widzieć delikatne wypukłości na brzuchu, gdy maluch się poruszy.
• Koniec drugiego trymestru (około 23.–27. tydzień). W trzeciej tercji tego trymestru płód przechodzi w fazę intensywnego przybierania na wadze. W 24. tygodniu waży około 600–700 g, by pod koniec 27. tygodnia osiągnąć nawet 1000–1100 g (ok. 1 kg). Jego długość ciała to ok. 32–36 cm – wyobraź sobie dziecko wielkości sporego pluszowego misia. Tak, maluszek rośnie teraz jak na drożdżach! W tym okresie następuje też prawdziwy przełom w rozwoju mózgu i zmysłów. Mózg wykształca charakterystyczne bruzdy i zwoje na powierzchni – znak intensywnego rozwoju kory mózgowej. Narządy zmysłów zaczynają działać w pełni.  Np. około 25.–26. tygodnia dziecko zaczyna słyszeć dźwięki z zewnątrz brzucha. Najpierw są to przytłumione dźwięki, głównie Twój głos, bicie Twojego serca, szum krwi w pępowinie. 

A wzrok? Około 26.–27. tygodnia płód zaczyna otwierać powieki. Oczy umieją już reagować na światło – jeśli skierujesz jasne światło na brzuch, dziecko może odwrócić głowę lub zamrugać. Co prawda w macicy panuje półmrok, ale to przygotowanie na światło po narodzinach. Płuca dziecka intensywnie się rozwijają – powstają pęcherzyki płucne i zaczyna być wytwarzany surfaktant, substancja niezbędna do samodzielnego oddychania (zapobiega zapadaniu się pęcherzyków). Mimo to płuca w 27. tygodniu są jeszcze niedojrzałe – dziecko ćwiczy ruchy oddechowe „wdychając” wody płodowe, ale prawdziwe oddychanie powietrzem będzie możliwe dopiero za kilka tygodni. Układ pokarmowy i nerki działają pełną parą: maluch połyka płyn owodniowy, który jest trawiony i wchłaniany, a następnie wydala mocz do wód płodowych. W jelitach zaczyna gromadzić się smółka – pierwsza treść pokarmowa, która zostanie wydalona po porodzie. Serce dziecka bije bardzo mocno – w trakcie wizyt lekarskich w drugim trymestrze możesz usłyszeć tony serca przez detektor tętna płodu. Uderzenia są szybkie (około 130–150/min) i wyraźne. 

Objawy i dolegliwości w drugim trymestrze ciąży

Twój organizm w drugim trymestrze przechodzi kolejne zmiany, tym razem często łatwiejsze do zniesienia niż w pierwszych tygodniach. Większość przyszłych mam odczuwa poprawę: nudności mijają, poziom energii wzrasta, nastrój się stabilizuje. Jednak wraz z rosnącym brzuchem i zmianami hormonalnymi pojawiają się nowe dolegliwości i objawy. 

• Rosnący brzuch i piersi. W drugim trymestrze macica znacznie się powiększa, bo dziecko dynamicznie rośnie. Już około 20. tygodnia dno macicy sięga poziomu pępka, a pod koniec trymestru – niemal pod łuki żebrowe. Brzuch staje się coraz bardziej widoczny i zaokrąglony. Możesz odczuwać rozpieranie w podbrzuszu, czasem lekkie ciągnięcie po bokach – to więzadła macicy rozciągają się, podtrzymując rosnący ciężar. Pojawia się przybieranie na wadze – zdrowy przyrost w II trymestrze to średnio ok. 0,5 kg na tydzień (choć to indywidualne). Piersi również rosną – przygotowują się do laktacji. Można potrzebować większego rozmiaru biustonosza. Często sutki i otoczki ciemnieją (to skutek hormonów). Pod koniec drugiego trymestru niektóre kobiety zauważają wyciek siary (klarowna lub żółtawa wydzielina z brodawek) – to pierwsze mleko, znak że piersi ćwiczą produkcję pokarmu. To normalne zjawisko, choć nie u każdej ciężarnej wystąpi już tak wcześnie.
• Poprawa samopoczucia, większy apetyt. Jak wspomniano, wiele uciążliwych dolegliwości pierwszego trymestru mija. Możesz poczuć przypływ energii – wiele kobiet właśnie w drugim trymestrze czuje się najlepiej w całej ciąży. Apetyt wraca, a nawet rośnie – organizm sygnalizuje potrzebę odżywienia siebie i rosnącego dziecka. To dobry czas, by wdrożyć zdrową, zbilansowaną dietę. Nie chodzi o jedzenie „za dwoje”, tylko „dla dwojga” – dziennie wystarcza około 300–350 kcal więcej w II trymestrze niż przed ciążą. Poprawie nastroju sprzyja stabilizacja hormonalna – wiele pań odczuwa mniejszą drażliwość czy płaczliwość niż na początku ciąży. 
• Zmiany skórne i pigmentacyjne. W drugim trymestrze mogą uwidocznić się różne zmiany na skórze, wynikające z burzy hormonalnej. Często obserwuje się ciemniejsze przebarwienia – np. ostudę (symetryczne plamy na twarzy) czy kresę brunatną (ciemna linia biegnąca od pępka w dół środkowej części brzucha). To efekt wzrostu poziomu estrogenów, które stymulują komórki barwnikowe skóry do produkcji melaniny. Przebarwienia te są zwykle przejściowe – zanikają kilka miesięcy po porodzie. 
• Nowe dolegliwości ze strony nosa, dziąseł i żył. W tym trymestrze krąży w ciele znacznie więcej krwi – objętość krwi wzrasta nawet o 30–50%. W połączeniu ze zmianami hormonalnymi (wysoki estrogen) prowadzi to do przekrwienia różnych tkanek. Częstą konsekwencją jest obrzęk śluzówek nosa, co odczujesz jako ciągły katar lub zatkany nos. To tzw. nieżyt nosa ciężarnych – bywa uciążliwy, ale jest przejściowy. Mogą być krwawienia z nosa przy wydmuchiwaniu – delikatne naczynka pękają łatwiej. Staraj się nawilżać śluzówkę (solą morską w sprayu, nawilżaczem powietrza) i unikać urazów. Innym objawem przekrwienia mogą być krwawiące dziąsła podczas szczotkowania zębów. 
• Bóle brzucha, skurcze i dolegliwości ze strony mięśni. Wraz ze wzrostem macicy możesz odczuwać różne ciągnięcia czy bóle w podbrzuszu. Jednym z typowych odczuć są bóle więzadeł obłych macicy – to ostre, krótkie ukłucia po bokach podbrzusza lub w pachwinach, pojawiające się przy nagłej zmianie pozycji, kaszlu, kichnięciu lub szybkim wstaniu. Trwają kilka-kilkanaście sekund i mijają samoistnie. Są wynikiem rozciągania się więzadeł utrzymujących macicę – to niegroźne zjawisko, choć czasem bywa bolesne. Innym zjawiskiem mogą być skurcze Braxtona-Hicksa, czyli tzw. skurcze przepowiadające. To nieregularne, niebolesne twardnienia brzucha, spowodowane „ćwiczeniem” mięśnia macicy do przyszłego porodu. Mogą pojawiać się już w drugim trymestrze, choć częściej wyczuwalne są dopiero od około 20. tygodnia wzwyż. Macica napręża się wtedy na kilkanaście sekund, po czym rozluźnia – wiele kobiet odczuwa to wieczorami lub po aktywności fizycznej albo stosunku. 

• Bóle pleców i miednicy. Wraz ze wzrostem brzucha przesuwa się środek ciężkości ciała. Kręgosłup lędźwiowy wygina się bardziej do przodu (lordoza), abyś mogła utrzymać równowagę. Dodatkowo hormony (relaksyna) rozluźniają więzadła miednicy. Efektem mogą być bóle krzyża, ból w okolicy bioder czy spojenia łonowego. Szczególnie pod koniec dnia, po dłuższym staniu czy chodzeniu, można czuć zmęczenie i ból w dolnej części pleców. Radą jest częsty odpoczynek i zmiana pozycji, unikanie dźwigania ciężarów oraz ćwiczenia dla ciężarnych wzmacniające mięśnie grzbietu i brzucha (lekarz lub fizjoterapeuta może Ci je zalecić). 
• Zawroty głowy, omdlenia. W II trymestrze niektóre kobiety miewają epizody zawrotów głowy lub uczucia słabości. Główną przyczyną jest obniżenie ciśnienia tętniczego – w połowie ciąży ciśnienie krwi bywa fizjologicznie niższe, ponieważ naczynia krwionośne są rozszerzone (efekt hormonów) i układ krążenia dostosowuje się do większej objętości krwi. Możesz odczuć zawroty zwłaszcza przy gwałtownym wstawaniu z pozycji leżącej/siedzącej – krew odpływa wtedy na chwilę z górnych partii ciała. Aby temu zapobiec, wstawaj powoli, unikaj długiego stania w jednym miejscu (ruszaj stopami, by pobudzać krążenie) i pij dużo płynów. Inną przyczyną osłabienia może być niedobór glukozy – jeśli za długo nie jesz, poziom cukru spada i pojawia się słabość, mdłości.
• Problemy trawienne: zgaga, zaparcia. Rosnący brzuszek i hormony mogą dać o sobie znać w układzie pokarmowym. Zgaga – czyli pieczenie za mostkiem, kwaśne odbijania – często nasila się w ciąży. Przyczyną jest progesteron, który rozluźnia mięsień zwieracz przełyku, a także rosnąca macica, która od drugiego trymestru zaczyna uciskać żołądek od dołu. Treść żołądkowa łatwiej cofa się do przełyku, powodując nieprzyjemne palenie. Aby zmniejszyć zgagę, jedz mniejsze porcje, a częściej (5–6 posiłków), unikaj bardzo tłustych, pikantnych potraw i napojów gazowanych. 
• Lepsze oddychanie, mniej parcia na pęcherz. O dziwo, w II trymestrze część dolegliwości z I trymestru ustępuje: wczesna ciąża powodowała ciągłe bieganie do toalety i uczucie zatkanego nosa? Teraz może nastąpić poprawa. Macica unosi się z miednicy do jamy brzusznej, więc przestaje tak mocno uciskać pęcherz – wiele kobiet zauważa, że wreszcie nie muszą siusiać co 30 minut, jak to bywało na początku ciąży. Nacisk na pęcherz powróci w trzecim trymestrze, gdy główka dziecka zacznie uciskać go od góry, ale przez kilka tygodni możesz się cieszyć normalniejszą częstotliwością wizyt w toalecie. Jeśli chodzi o oddech – w I trymestrze bywał przyspieszony przez hormony i przekrwienie błon śluzowych, a w III trymestrze możesz łapać zadyszkę z powodu ucisku na przeponę. Ale w środku ciąży oddycha się zwykle łatwiej. Pamiętaj jednak, że Twój organizm pracuje intensywniej – może pojawić się zadyszka przy wchodzeniu po schodach czy szybkim spacerze. To normalne, nie przemęczaj się. 

Widzisz więc, że drugi trymestr przynosi całą gamę nowych doznań i objawów. Większość z nich to naturalny element ciąży – choć czasem bywa dokuczliwa, nie świadczy o żadnym zagrożeniu. Kluczem jest wiedza, czego się spodziewać i jak sobie radzić z poszczególnymi dolegliwościami. Ciesz się pozytywnymi aspektami tego okresu: większą energią, piękniejszymi włosami, ruchami dziecka i rosnącym brzuszkiem. Jednocześnie słuchaj swojego ciała – odpoczywaj, gdy jesteś zmęczona, i nie wahaj się zgłosić lekarzowi, jeśli coś Cię niepokoi.

Zapewne nasuwa się pytanie: „Co może boleć w drugim trymestrze ciąży i czy to normalne?” Podsumujmy krótko normalne, fizjologiczne bóle: bóle rozciągowych więzadeł (kłucia po bokach brzucha przy ruchu), bóle krzyża i przeciążonych mięśni pleców, ból żeber lub boków brzucha od kopania malucha (zwłaszcza pod koniec trymestru, gdy dziecko jest większe i czasem trafi nóżką w okolice Twoich żeber), bóle przypominające miesiączkowe, ale łagodne i przemijające (macica rośnie, co może dawać takie odczucia). Mogą pojawić się też bóle głowy – często spowodowane zmęczeniem, odwodnieniem lub zatkanym nosem. Zwykle pomagają odpoczynek, nawodnienie i paracetamol (jeśli ból jest silniejszy). Natomiast niepokojące bóle to: ostry, silny ból brzucha, który nie mija, ból z towarzyszącym krwawieniem lub gorączką, mocne skurcze jak przed porodem. Nigdy nie wahaj się zadzwonić do lekarza lub pojechać do szpitala, jeśli coś Cię martwi – od tego masz opiekę medyczną. Personel doskonale rozumie, że ciężarna (szczególnie po przejściach z niepłodnością) może być bardziej niespokojna. Lepiej sprawdzić i usłyszeć, że wszystko w porządku, niż przeoczyć ważny sygnał. Na szczęście w drugim trymestrze większość dolegliwości udaje się załagodzić prostymi metodami, a poważne komplikacje należą do rzadkości.

Czego nie wolno w 2. trymestrze ciąży? 

Ogólna zasada brzmi: tego samego, czego nie wolno w całej ciąży. Nadal obowiązują Cię podstawowe zakazy: 

• zero alkoholu (żadnego – nawet lampki wina; eksperci podkreślają, że nie ma bezpiecznej dawki alkoholu w ciąży), 
• zakaz palenia tytoniu 
• zakaz zażywania narkotyków. 

Unikaj także przegrzewania organizmu – długich gorących kąpieli, sauny, solarium (wysoka temperatura może być niebezpieczna dla płodu i zwiększać ryzyko komplikacji). Nie dźwigaj ciężkich przedmiotów – staraj się nie podnosić więcej niż 5–6 kg, by nie przeciążać kręgosłupa i mięśni dna miednicy. Nie stosuj leków bez konsultacji z lekarzem – w II trymestrze wiele leków jest bezpieczniejszych niż na początku ciąży, ale zawsze zapytaj lekarza o zgodę (dotyczy to nawet ziołowych preparatów). Unikaj toksyn – farby olejne, rozpuszczalniki, pestycydy i inne środki chemiczne mogą być szkodliwe; jeśli musisz np. odmalować pokój dziecięcy, wybierz farby wodne, a pomieszczenie dobrze wietrz. W sferze aktywności fizycznej: nie uprawiaj sportów kontaktowych ani ekstremalnych, gdzie grozi uraz brzucha (np. sporty walki, jazda konna, narciarstwo, wspinaczka). 

Badania w drugim trymestrze ciąży

Opieka prenatalna w drugim trymestrze obejmuje regularne wizyty kontrolne i kluczowe badania przesiewowe, które mają potwierdzić, że zarówno mama, jak i dziecko są zdrowi oraz że ciąża przebiega prawidłowo. Oto najważniejsze badania i procedury, jakim należy się poddać między 14. a 27. tygodniem ciąży, zgodnie z obowiązującymi rekomendacjami.

Regularne wizyty prenatalne

W drugim trymestrze standardowo będziesz odwiedzać lekarza prowadzącego co około 4 tygodnie (jeśli ciąża przebiega fizjologicznie). Na każdej wizycie lekarz:

• przeprowadzi badanie ogólne – zapyta o Twoje samopoczucie, ewentualne dolegliwości, zmierzy ciśnienie tętnicze krwi oraz sprawdzi masę ciała (monitorowanie przyrostu wagi),
• wykona badanie ginekologiczne (we wzierniku i przez powłoki brzuszne) – oceni szyjkę macicy i wysokość dna macicy,
• posłucha tętna płodu (za pomocą detektora dopplerowskiego lub podczas USG),
• omówi wyniki zleconych badań laboratoryjnych, przepisze ewentualne suplementy lub leki,
• odpowie na Twoje pytania i rozwieje wątpliwości (nie krępuj się pytać o wszystko – od aktywności seksualnej po podróże w ciąży czy wybór szpitala do porodu).

Badania laboratoryjne

W drugim trymestrze ciąży należy kilkukrotnie skontrolować Twoje podstawowe parametry krwi i moczu, a także wykonać specjalne testy przesiewowe w odpowiednich tygodniach. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników:

• Między 15. a 20. tygodniem ciąży powinnaś mieć wykonane: morfologię krwi (sprawdzenie poziomu hemoglobiny, erytrocytów – w celu wykrycia ewentualnej anemii), badanie ogólne moczu (kontrola funkcji nerek i wykluczenie infekcji układu moczowego). U ciężarnych z ujemnym czynnikiem Rh (Rh–) na tym etapie zaleca się również oznaczenie przeciwciał anty-D (tzw. odczyn Coombsa pośredni) w kierunku konfliktu serologicznego. Jeśli nie wykonywałaś w pierwszym trymestrze badań genetycznych w kierunku wad płodu (test podwójny PAPP-A lub test NIPT), w tym przedziale tygodni można opcjonalnie wykonać tzw. test potrójny z krwi (pomiar AFP, beta-hCG i estriolu) – obecnie stosowany rzadziej, głównie gdy ktoś nie zdążył na badania w I trymestrze. Twój lekarz doradzi, czy jest taka potrzeba.
• Między 18. a 22. tygodniem ciąży czeka Cię wspomniane już badanie USG II trymestru – tzw. połówkowe. Jest to jedno z najważniejszych badań w całej ciąży. Według wytycznych powinno być przeprowadzone przez doświadczonego ultrasonografistę właśnie w tym przedziale – pozwala bowiem uwidocznić większość ewentualnych wad strukturalnych płodu. Podczas tego USG lekarz dokładnie oceni anatomię dziecka: mózg, czaszkę, kręgosłup, twarz (np. czy nie ma rozszczepu wargi), serce (cztery jamy serca, odpływy naczyń), klatkę piersiową, płuca, przeponę, brzuszek i narządy jamy brzusznej (żołądek, nerki, pęcherz), dłonie, stopy, paluszki, a u chłopców obecność jąder w mosznie. Zmierzy też wymiary płodu (tzw. biometrię: główka, brzuszek, kość udowa) – co pozwoli ocenić tempo wzrastania. Obejrzy łożysko (jego położenie, strukturę) oraz ilość płynu owodniowego. To USG jest często przeżyciem emocjonalnym – możesz zobaczyć twarz dziecka w 3D, otrzymać pamiątkowe wydruki. Dla lekarza zaś jest to „przegląd techniczny” malucha – na szczęście u większości pacjentek wszystko jest w normie i badanie daje dużo spokoju. Gdyby wykryto jakieś nieprawidłowości, zostaniesz skierowana na dalszą diagnostykę prenatalną (np. echo serca płodu, konsultację perinatologiczną). Warto wspomnieć: jeśli z jakiegoś powodu nie mogłaś wykonać badań genetycznych w I trymestrze (np. testu PAPP-A czy NIPT), nie jest za późno także w II trymestrze. Nadal można wykonać nieinwazyjny test prenatalny (NIPT) z krwi matki, który wykrywa z wysoką czułością zaburzenia chromosomalne (np. zespół Downa). Można też rozważyć amniopunkcję genetyczną – optymalnie wykonuje się ją między 15. a 18. tygodniem. Twój lekarz omówi z Tobą potrzebę takich badań w zależności od wyników wcześniejszych testów i USG. Pamiętaj, że według aktualnych wytycznych każdej ciężarnej, niezależnie od wieku, przysługuje oferta badań przesiewowych w kierunku wad genetycznych – decyzja należy do Ciebie.
• Między 24. a 28. tygodniem ciąży wykonywany jest doustdny test obciążenia glukozą (OGTT). To rutynowy test przesiewowy w kierunku cukrzycy ciążowej, zalecany wszystkim ciężarnym w Polsce. Test polega na zmierzeniu poziomu glukozy we krwi na czczo, następnie wypiciu 75 g glukozy rozpuszczonej w wodzie i ponownym pomiarze cukru po 1 godzinie oraz po 2 godzinach. Wyniki pokażą, jak Twój organizm radzi sobie z obciążeniem cukrem – wykrywane są zaburzenia tolerancji glukozy lub cukrzyca ciążowa. Cukrzyca ciążowa rozwija się u około 3-6% ciężarnych, zwykle właśnie w drugim trymestrze (hormony łożyska podnoszą poziom cukru). Wczesne wykrycie jest bardzo ważne, bo pozwala wdrożyć dietę cukrzycową (ew. insulinę) i zapobiec powikłaniom u Ciebie i dziecka. Nie obawiaj się – test jest bezpieczny, choć roztwór glukozy bywa niesmaczny. W dniu badania przyjdź na czczo, weź ze sobą butelkę wody, cytrynę (można dodać do roztworu dla smaku) i coś do spokojnego czytania – spędzisz około 2 godziny w przychodni. Wyniki omówi z Tobą lekarz na wizycie.
• Między 21. a 26. tygodniem zwykle powtarza się kolejną turę badań laboratoryjnych: ponownie morfologię krwi (czy nie rozwija się anemia) oraz badanie moczu. Jeśli masz Rh ujemne, a test na przeciwciała anty-D w 18-20 tygodniu był ujemny (czyli nie wytworzyłaś przeciwciał), lekarz zaleci zapewne podanie immunoglobuliny anty-D około 28. tygodnia – to już na przełomie II i III trymestru, profilaktyka konfliktu serologicznego. W niektórych przypadkach zaleca się też powtórzenie testów na toksoplazmozę – np. jeśli w I trymestrze nie miałaś przeciwciał (czyli nie przechorowałaś toksoplazmozy w przeszłości), to w II trymestrze lekarz może zlecić ponownie badanie IgM/IgG dla toksoplazmozy, by upewnić się, że nie doszło do zarażenia w trakcie ciąży. Dotyczy to zwłaszcza osób mających kontakt z kotami, surowym mięsem czy glebą. Zależnie od Twojego wywiadu zdrowotnego, lekarz może też zlecić inne badania: np. TSH (hormonu tarczycy), jeśli leczysz niedoczynność tarczycy – by skorygować dawkę leku; przeciwciała anty-Ro/La – jeśli masz chorobę autoimmunologiczną; badanie poziomu żelaza, ferrytyny – jeśli podejrzewa anemię z niedoboru żelaza itd. Indywidualizacja opieki jest bardzo ważna, by nie przegapić niczego istotnego dla Ciebie i maluszka.
• Badania dodatkowe w razie wskazań: lekarz może zalecić Ci konsultacje u innych specjalistów lub dodatkowe procedury, jeśli masz ku temu wskazania. Przykładowo, w razie podejrzenia skracania się szyjki macicy (np. w USG przezpochwowym, gdy miałaś wcześniejsze poronienie późne) – może zlecić częstsze pomiary długości szyjki lub założyć szew okrężny/pessar. Jeśli masz obciążenie kardiologiczne, dostaniesz skierowanie na echo serca płodu około 20. tygodnia u specjalisty, by dokładnie ocenić budowę serduszka dziecka. Ciężarne z ciążą bliźniaczą są zazwyczaj objęte szczególną kontrolą – wizyty częściej niż co 4 tygodnie, częstsze USG (co 3-4 tygodnie) w celu monitorowania wzrastania obu płodów i stanu łożysk. Kobiety po 35. roku życia czy z innymi czynnikami ryzyka (np. przebytym poronieniem nawykowym) mogą mieć nieco rozszerzoną diagnostykę – np. częstsze pomiary ciśnienia i kontrolę białkomoczu (pod kątem stanu przedrzucawkowego), czy też wskazanie do amniopunkcji genetycznej niezależnie od wyników testów przesiewowych (ze względu na wiek). Wszystkie te działania mają na celu wychwycenie ewentualnych problemów wcześnie, by móc jak najlepiej zadbać o Ciebie i dziecko.

Badania USG 3D/4D i inne nieobowiązkowe

Wiele przyszłych mam korzysta dziś z dobrodziejstw nowoczesnej ultrasonografii, wykonując dodatkowo tzw. USG 3D/4D w drugim trymestrze. Pozwala ono zobaczyć trójwymiarowy obraz twarzy dziecka, uśmiech, grymasy, a w trybie 4D – obejrzeć ruchy w czasie rzeczywistym. Jest to wspaniała pamiątka i przeżycie emocjonalne, ale pamiętajmy – nie zastępuje to medycznego USG połówkowego. To raczej uzupełnienie, zwykle wykonywane między 24. a 28. tygodniem, gdy dziecko ma już na buzi trochę tłuszczyku, a wód płodowych jest sporo, co daje ładny obraz. Nie jest to badanie obowiązkowe – raczej ukłon w stronę rodziców ciekawych wyglądu pociechy. Bezpieczeństwo USG 3D/4D jest takie samo jak zwykłego USG. 

Podsumowując, w drugim trymestrze wykonuje się kluczowe badania przesiewowe, które potwierdzają prawidłowy rozwój ciąży. Standardowe badania w II trymestrze to: morfologia i mocz (dwukrotnie), pomiar poziomu przeciwciał (u Rh-), ultrasonograficzna ocena anatomii płodu w 18.–22. tygodniu, OGTT w 24.–28. tygodniu oraz kontynuacja rutynowych kontroli. Dodatkowo dochodzą badania opcjonalne, zależnie od Twojego stanu zdrowia i przebiegu ciąży. Ważne jest, abyś nie opuszczała wizyt kontrolnych i wykonywała zalecane testy w terminach wskazanych przez lekarza. Dzięki temu masz pewność, że czuwamy nad Twoim zdrowiem i rozwojem maluszka. Jeśli wyniki są prawidłowe – możesz spać spokojnie. Gdyby cokolwiek odbiegało od normy, natychmiast podejmiemy odpowiednie kroki (dieta cukrzycowa, suplementacja żelaza, leczenie infekcji, itp.), aby zapewnić Wam bezpieczeństwo. Pamiętaj też, że wizyta prenatalna to czas dla Ciebie – przygotuj sobie wcześniej listę pytań, by omówić je z lekarzem. Zapisz daty kolejnych badań w kalendarzu. Twoja aktywna współpraca w tym procesie to element świadomego macierzyństwa.

Na marginesie dodajmy: niektóre pacjentki pytają, czy w przypadku prowadzenia ciąży po zapłodnieniu in vitro potrzebne są dodatkowe konsultacje lub częstsze badania. Jak już wyjaśniliśmy – przy braku komplikacji ciąża po IVF przebiega podobnie jak naturalna. W nOvum możesz jednak nadal pozostawać pod opieką naszych specjalistów – wielu pacjentek decyduje się, by lekarze (doskonale znający historię leczenia niepłodności i rozumiejący Twój niepokój) prowadzili dalej ciążę. To gwarantuje ciągłość opieki i komfort psychiczny. Nasz zespół położników-ma specjalistów z wieloletnim doświadczeniem w opiece nad kobietami po leczeniu niepłodności. Rozumiemy specyfikę takich ciąż i wiemy, jak ważne jest indywidualne podejście oraz poświęcenie pacjentce tyle czasu, ile potrzebuje. W razie potrzeby zorganizujemy dodatkowe konsultacje (np. psychologiczną, dietetyczną) lub badania ponad standard, jeśli tylko uznamy to za korzystne medycznie. Twoje zaufanie jest dla nas priorytetem – chcemy, abyś czuła się bezpiecznie i zaopiekowana na każdym etapie drogi do macierzyństwa.

Pamiętaj, że w nOvum łączymy naukę z empatią – tak brzmi nasze motto i każdego dnia staramy się je realizować. Twoje marzenie o macierzyństwie już się spełnia – jesteś w ciąży, przed Tobą jeszcze piękny, choć wymagający czas. Chcemy Ci towarzyszyć nie tylko w leczeniu niepłodności, ale także dalej – aż po szczęśliwe rozwiązanie. Nie jesteś sama: masz obok siebie partnera, rodzinę, przyjaciół, a my, jako Twój zespół medyczny, jesteśmy częścią tej wspierającej sieci. Żadne pytanie nie jest błahe, żaden problem w ciąży nie powinien być przemilczany. Razem zadbamy o to, byś przez okres ciąży przeszła bezpiecznie, z możliwie największym spokojem i radością.

Bibliografia:

1. Sieroszewski P. i in. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka dotyczące badań przesiewowych oraz diagnostycznych badań genetycznych wykonywanych w okresie prenatalnym. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2022, 7(1): 20–33.
2. American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). Practice Bulletin No. 175: Ultrasound in Pregnancy. Obstet Gynecol. 2016. – oraz ACOG Committee Opinion No. 772 (2019).
3. World Health Organization (WHO). WHO recommendations on antenatal care for a positive pregnancy experience. Geneva: WHO, 2016.
4. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP). Stanowisko w sprawie suplementacji witamin i mikroelementów u kobiet w ciąży. („Choroby internistyczne u kobiet w ciąży – Suplementacja w okresie ciąży”). Medycyna po Dyplomie, 2024, 07-08: 116–125.
5. Michels T.C., Tiu A.Y. Second Trimester Pregnancy Loss. American Family Physician, 2007, 76(9): 1341-1346.
6. Maternal Mental Health Alliance – Sizer A. Infertility and perinatal mental health. Blog MMHA, 25.01.2022.
7. ESHRE (European Society of Human Reproduction and Embryology). Position Statement (2009): Birth defects in IVF children. 
8. Cleveland Clinic. Pregnancy: Second Trimester – Health Library. ClevelandClinic.org, aktualizacja 2023.
9. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Alcohol Use in Pregnancy. CDC Fact Sheet, 2022.