Jakie badania wykonać przed ciążą? 

Ciąża to niewątpliwie czas, do którego można przygotować się właściwie na każdym poziomie – szczególnie istotne są badania i analizy, dzięki którym można lepiej monitorować stan zdrowia kobiety. Na co zwrócić uwagę w tym kontekście? Oto zarówno podstawowe badania przed ciążą jak i bardziej zaawansowane i szczegółowe rozwiązania. 

Wykonanie badań przed ciążą pozwala wychwycić ukryte problemy zdrowotne i zapobiec powikłaniom w ciąży. Zarówno dla przyszłej mamy, jak i taty, okres przed poczęciem to idealny moment, by zadbać o swoje zdrowie. Ciąża jest dużym obciążeniem dla organizmu kobiety – jeśli przed zapłodnieniem wyleczymy ewentualne infekcje, ustabilizujemy choroby przewlekłe czy uzupełnimy niedobory, stworzymy dziecku najlepsze możliwe warunki rozwoju od pierwszych dni życia płodowego.

Eksperci podkreślają, że stan zdrowia rodziców w chwili poczęcia wpływa bezpośrednio na przebieg ciąży i zdrowie potomstwa. Można się tu odwołać np. do serii publikacji w The Lancet; zwraca ona uwagę, że dobre zdrowie i odżywienie obiega rodziców przed poczęciem przekłada się na większe szanse na zajście w ciążę i prawidłowy rozwój dziecka. Innymi słowy – im lepiej przygotowany organizm matki (i ojca), tym mniejsze ryzyko komplikacji, poronień czy problemów z płodnością.

W ramach przygotowań do ciąży warto umówić się na wizytę przedkoncepcyjną u ginekologa. Lekarz przeprowadzi dokładny wywiad zdrowotny – m.in. zapyta o przebyte choroby, operacje, leki, styl życia – i zaplanuje niezbędne badania przed ciążą. To również moment, by porozmawiać o suplementacji (np. kwas foliowy co najmniej 2-3 miesiące przed poczęciem – standard w profilaktyce wad cewy nerwowej), diecie, aktywności fizycznej oraz ewentualnych szczepieniach ochronnych. 

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz towarzystwa ginekologiczne (np. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników, PTGiP) zalecają, by ciąża była planowana, a para jeszcze przed poczęciem podjęła działania dla poprawy swojego stanu zdrowia. Dla kobiety oznacza to m.in. wykonanie konkretnych badań diagnostycznych, ale także rezygnację z używek (alkohol, papierosy, narkotyki), ograniczenie kofeiny, utrzymanie prawidłowej masy ciała i wdrożenie zdrowej diety bogatej w witaminy. U mężczyzny kluczowe będą badania nasienia oraz poprawa stylu życia.

Nie bez znaczenia jest też aspekt psychologiczny. Mając komplet wyników badań, poczujesz się pewniej – zyskasz spokój ducha, wiedząc że robisz wszystko, by zapewnić dziecku zdrowy start. Jeśli któreś z badań wykaże odchylenia od normy, będziesz mieć czas, by podjąć leczenie lub odpowiednie kroki jeszcze przed zajściem w ciążę. To pozwoli uniknąć stresu i niebezpieczeństw już w trakcie ciąży. Jak podkreśla lek. Katarzyna Kozioł, współzałożycielka i dyrektor medyczna kliniki nOvum: 

Optymalne przygotowanie medyczne przed ciążą znacząco zwiększa szanse na jej pomyślny przebieg. Chcemy, aby pacjentka czuła się bezpiecznie i zaopiekowana już od etapu planowania ciąży. 

Innymi słowy – warto zawczasu zadbać o siebie, by później móc skupić się na radości oczekiwania na maluszka.

Podstawowe badania przed ciążą – lista dla kobiet

Pierwszym krokiem jest wykonanie podstawowych badań kontrolnych u kobiety planującej ciążę. Pozwolą one ocenić ogólny stan zdrowia przyszłej mamy i wykryć najczęstsze potencjalne przeszkody. Niewątpliwie trzeba tu uwzględnić:

• Badanie cytologiczne (Pap test) – ocena wymazu z szyjki macicy. Cytologia pozwala wykryć wczesne zmiany przednowotworowe oraz infekcje wirusem HPV. Każda kobieta powinna mieć aktualną cytologię przed ciążą – jeśli ostatnie badanie było ponad rok temu lub wynik był nieprawidłowy, koniecznie wykonaj je ponownie. W razie wykrycia nieprawidłowych komórek lekarz wdroży leczenie (np. stanów zapalnych, nadżerki) jeszcze przed ciążą, co zmniejszy ryzyko powikłań w ciąży i podczas porodu.
• Morfologia krwi (pełna) – podstawowe badanie krwi, które ocenia m.in. poziom hemoglobiny, czerwonych krwinek (erytrocytów), białych krwinek i płytek krwi. Dzięki morfologii można wykryć anemię (niedokrwistość) lub stany zapalne. Np. niska hemoglobina i ferrytyna wskazują na niedobór żelaza – warto go uzupełnić przed ciążą, bo w ciąży zapotrzebowanie na żelazo rośnie i anemia może się pogłębić, prowadząc do zmęczenia mamy i zaburzeń rozwoju dziecka. 
• Grupa krwi i czynnik Rh – oznaczenie grupy krwi kobiety (i zwykle również ojca dziecka) wraz z czynnikiem Rh. To bardzo ważne badanie przed pierwszą ciążą. Znajomość grupy krwi i Rh pozwala wykryć ewentualną niezgodność serologiczną między matką a płodem (gdy mama jest Rh-, a dziecko może odziedziczyć Rh+ po ojcu). 
• Poziom glukozy we krwi, czyli glikemia na czczo – prosty test przesiewowy w kierunku cukrzycy. Nieprawidłowy poziom cukru – zwłaszcza podwyższony – przed ciążą może świadczyć o utajonej cukrzycy lub stanie przedcukrzycowym. Nieleczona cukrzyca w momencie poczęcia znacznie zwiększa ryzyko wad wrodzonych u dziecka oraz poronień. Dlatego, jeśli masz podwyższoną glikemię, lekarz zaleci zmianę diety, zwiększenie aktywności fizycznej, a czasem pogłębioną diagnostykę, np. doustny test tolerancji glukozy – OGTT. 

Odrębną kwestią są oczywiście badania w kierunku infekcji – przed planowaną ciążą koniecznie sprawdź, czy nie zagrażają Ci niektóre choroby zakaźne. Najważniejsze to:

• Różyczka – oznaczenie poziomu przeciwciał IgG przeciw wirusowi różyczki pokaże, czy jesteś uodporniona. Jeśli nie (niski poziom IgG), należy się zaszczepić przeciw różyczce co najmniej na miesiąc przed zajściem w ciążę. 
• Toksoplazmoza – oznaczenie przeciwciał IgG i IgM przeciw pierwotniakowi Toxoplasma gondii. Wynik pokaże, czy chorowałaś już na toksoplazmozę i masz odporność, czy też jesteś narażona na pierwotne zakażenie. Jeśli wyjdzie IgM dodatnie – czyli jest to świeże zakażenie – zalecane będzie odłożenie starań o ciążę i leczenie, bo aktywna toksoplazmoza w ciąży może uszkodzić płód. 
• Wirusowe zapalenie wątroby typu B (HBV) – oznaczenie HBsAg pozwoli wykryć nosicielstwo wirusa wątroby typu B. WZW B może przenosić się na dziecko podczas porodu, dlatego każda przyszła mama powinna znać swój status. Jeśli HBsAg jest dodatni, lekarze odpowiednio zaplanują poród i profilaktykę u noworodka (podanie immunoglobuliny i szczepionki). 
• HIV i kiła
• Inne infekcje według wskazań – np. jeśli planujesz ciążę, skontroluj stan swojego uzębienia i wylecz wszystkie ubytki i stany zapalne dziąseł. Nie od dziś wiadomo, że zdrowie jamy ustnej wpływa na przebieg ciąży.

Jak widzisz, lista podstawowych badań jest dość długa – ale większość z nich to standardowe, proste testy z krwi lub moczu. Zgodnie z polskimi i międzynarodowymi wytycznymi, każda kobieta planująca ciążę powinna mieć aktualną cytologię, badania laboratoryjne krwi i moczu oraz badania serologiczne w kierunku różyczki i innych chorób zakaźnych. Takie kompleksowe podejście pozwala zminimalizować ryzyko niespodzianek w ciąży. Pamiętaj, że Twój ginekolog na wizycie przedkoncepcyjnej wypisze Ci skierowania na wymienione badania i doradzi, które z nich są priorytetowe w Twojej sytuacji.

Jakie badania z krwi warto zrobić przed zajściem w ciążę?

Oprócz wymienionych wyżej podstawowych testów, istnieje kilka dodatkowych badań z krwi, które warto rozważyć przed zajściem w ciążę. Dotyczą one głównie gospodarki hormonalnej i stanu odżywienia organizmu. Pozwalają wykryć subtelne problemy, które mogą utrudniać poczęcie lub przebieg ciąży, choć nie zawsze są częścią standardowego pakietu. Wymieńmy najważniejsze z nich:

• Badania tarczycy (TSH, FT3, FT4) – hormony tarczycy pełnią kluczową rolę w regulacji metabolizmu i płodności. TSH to hormon przysadki pobudzający tarczycę, a FT3/FT4 to wolne hormony tarczycy krążące we krwi. Nawet niewielka niedoczynność tarczycy (podwyższone TSH) może utrudniać zajście w ciążę i zwiększać ryzyko poronień czy powikłań u dziecka (np. zaburzeń rozwojowych układu nerwowego). Dlatego przed ciążą warto upewnić się, że TSH mieści się w granicach normy – optymalnie około 1–2 mIU/L (jeśli jest wyższe niż 2,5–3, lekarz może rozważyć leczenie nawet przy braku objawów). Z kolei nadczynność tarczycy (niskie TSH, wysokie FT4) także bywa niebezpieczna w ciąży, zwiększając ryzyko nadciśnienia i przedwczesnego porodu. 
• Prolaktyna (PRL) – hormon przysadki, który w nadmiarze może blokować owulację. Podwyższona prolaktyna (hiperprolaktynemia) często objawia się zaburzeniami miesiączkowania, brakiem owulacji, wydzieliną z piersi czy nawet bólami głowy. Bywa spowodowana stresem, niewyspaniem, lekami (np. niektórymi antydepresantami) albo łagodnym gruczolakiem przysadki. Wysoki poziom prolaktyny może utrudnić zajście w ciążę – dlatego warto go sprawdzić. 
• Witamina D (25-OH D3) – choć witamina D kojarzy się głównie z odpornością i kośćmi, odgrywa też rolę w płodności i przebiegu ciąży. Coraz więcej badań sugeruje, że niedobór witaminy D może wiązać się z obniżeniem rezerwy jajnikowej, zaburzeniami owulacji czy powikłaniami ciąży, np. stanem przedrzucawkowym, cukrzycą ciężarnych. W naszej szerokości geograficznej niedobory tej witaminy są powszechne, szczególnie po zimie. Dlatego planując ciążę, dobrze jest oznaczyć poziom 25(OH)D we krwi. Wynik powie, czy potrzebna jest suplementacja – optymalny poziom to 30–50 ng/ml. Jeśli masz np. 15 ng/ml (niedobór), lekarz zaleci dawkę uderzeniową, by szybko uzupełnić brak, a następnie dawkę podtrzymującą. 
• Ferrytyna i żelazo – ferrytyna to białko magazynujące żelazo w organizmie, a poziom żelaza w surowicy pokazuje bieżącą dostępność tego pierwiastka. Mimo że morfologia może być w normie, ferrytyna bywa obniżona, wskazując na wyczerpywanie się zapasów żelaza. Kobieta planująca ciążę powinna mieć prawidłowe zapasy żelaza, bo w ciąży zapotrzebowanie gwałtownie rośnie ze względu na tworzenie łożyska, zwiększenie objętości krwi czy rozwój płodu. 
• AMH (hormon antymüllerowski) – to badanie z krwi zasługujące na szczególną uwagę, zwłaszcza w klinice leczenia niepłodności. AMH jest wskaźnikiem rezerwy jajnikowej, czyli potencjału jajników do produkcji komórek jajowych. Jego poziom koreluje z liczbą pęcherzyków antralnych w jajnikach – wysoki AMH oznacza dużą rezerwę (co jest typowe u młodych kobiet, a także np. przy zespole policystycznych jajników), natomiast niski AMH sugeruje, że puli komórek jajowych ubywa (co obserwujemy naturalnie wraz z wiekiem, a skrajnie niskie wartości mogą wskazywać na przedwczesne wygaśnięcie czynności jajników). Badanie AMH przed ciążą jest szczególnie zalecane kobietom po 30. roku życia lub tym, które miały operacje jajników, endometriozę czy przedłużające się trudności z zajściem w ciążę. Wynik pomaga oszacować „zapas” płodności.

Jakie badania hormonalne warto wykonać przed ciążą?

W poprzedniej części opisaliśmy badania hormonalne związane z tarczycą i prolaktyną. Istnieje jednak szerszy panel badań hormonalnych dla kobiety planującej ciążę, zwłaszcza jeśli cykle miesiączkowe są nieregularne, występują trudności z zajściem w ciążę lub kobieta ma ponad 30 lat. Te badania pozwalają ocenić pracę jajników, przysadki i ogólną równowagę hormonalną cyklu miesiączkowego. Na jakie hormony warto zwrócić uwagę?

• FSH i LH – hormony przysadki mózgowej sterujące pracą jajników. FSH (folikulotropina) odpowiada za stymulację wzrostu pęcherzyków jajnikowych w pierwszej fazie cyklu, zaś LH (lutropina) wywołuje owulację w połowie cyklu. Badanie poziomu FSH i LH wykonuje się zwykle na początku cyklu, około 2.-3. dnia (licząc od pierwszego dnia miesiączki). Pozwala to ocenić tzw. rezerwę jajnikową i jakość sygnału z przysadki. U młodej, zdrowej kobiety poziomy FSH i LH w trzecim dniu cyklu są raczej niskie (FSH np. 6-8 mIU/ml). Wysokie FSH (>10-12 mIU/ml) w tym momencie może sugerować obniżoną rezerwę jajnikową – przysadka “próbuje mocniej pobudzić jajniki”. 
• Estradiol (E2) – najważniejszy estrogen produkowany przez dojrzewający pęcherzyk w jajniku. Badany również w 2.-3. dniu cyklu lub czasem kilkukrotnie w ciągu cyklu. Estradiol na początku cyklu powinien być niski. Podwyższony estradiol w 3. dniu cyklu może maskować rzeczywiste FSH – sztucznie je zaniżać – i również wskazywać na obniżoną rezerwę jajnikową lub czynne torbiele hormonalnie czynne.
• Progesteron – hormon ciałka żółtego, wydzielany w drugiej połowie cyklu (po owulacji). Jego oznaczenie wykonuje się około 7 dni po owulacji (typowo ~21. dnia cyklu przy cyklu 28-dniowym, ale lepiej liczyć 7 dni po piku LH/po owulacji). Celem jest potwierdzenie, że owulacja miała miejsce i że organizm wytwarza wystarczająco progesteronu, by utrzymać wczesną ciążę. Niski progesteron w fazie lutealnej może wskazywać na cykle bezowulacyjne lub tzw. niewydolność ciałka żółtego (jedną z przyczyn poronień nawykowych). Prawidłowo, poziom progesteronu tydzień po owulacji powinien przekraczać 10 ng/ml (im wyższy, tym lepiej, np. 15-20 ng/ml). 
• Insulina (na czczo +/- test obciążenia glukozą) – insulina nie jest hormonem rozrodczym, ale ma ogromny wpływ na płodność, zwłaszcza u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS) i nadwagą. Insulinooporność, czyli obniżona wrażliwość tkanek na insulinę, prowadzi do kompensacyjnie wysokiego poziomu insuliny we krwi. To z kolei zaburza równowagę hormonalną – sprzyja nadmiernej produkcji androgenów i zaburza owulację. 

Badania hormonalne cyklu (FSH, LH, estradiol, progesteron) nie zawsze są zalecane rutynowo każdej kobiecie przed ciążą – najczęściej wykonuje się je, gdy podejrzewamy problem (nieregularne cykle, brak ciąży mimo prób). Jednak warto o nich wiedzieć, bo pozwalają celować z diagnostyką w konkretną przyczynę ewentualnej niepłodności. Przykładowo, pacjentka z objawami PCOS skorzysta na pomiarze LH, androgenów, insuliny; z kolei u kobiety 37-letniej ocenia się FSH/E2 i AMH, by sprawdzić rezerwę jajnikową. 

Na marginesie, czasem bada się także poziom androgenów (testosteronu, DHEA-S, androstendionu) u kobiet z objawami hiperandrogenizmu, oraz hormony nadnerczy (17-OH progesteron) w diagnostyce różnicowej. Ale są to już bardzo indywidualnie zlecane testy, zależne od obrazu klinicznego. Twój lekarz zdecyduje, czy potrzebujesz takich poszerzonych badań.

Jakie badania przed ciążą dla kobiet po 30., 35. i 40. roku życia?

Wiek kobiety ma ogromne znaczenie dla płodności i ryzyka powikłań ciążowych. Eksperci ESHRE podkreślają, że płodność kobiety zaczyna stopniowo spadać po 30. roku życia, po 35. spadek przyspiesza, a po 40. roku życia zajście w ciążę staje się znacząco trudniejsze. Wiąże się to ze zmniejszającą się rezerwą jajnikową i gorszą jakością komórek jajowych. Kobieta rodzi się z pewną pulą oocytów – do 37. roku życia traci statystycznie około 90% z nich, a pozostałe 10% dojrzewa w kolejnych latach. 

Zatem jakie badania powinna wykonać kobieta planująca ciążę w późniejszym wieku? Generalnie wszystkie, o których już mówiliśmy – ale z większym naciskiem na te oceniające płodność i zdrowie ogólne w kontekście wieku:

• Ocena rezerwy jajnikowej – u kobiet po 30., a zwłaszcza po 35. roku życia, warto zbadać parametry mówiące o rezerwie jajnikowej. Należą do nich wspomniany AMH oraz FSH z estradiolem na początku cyklu. Wyniki pozwolą ocenić, czy rezerwa jest jeszcze adekwatna do wieku, czy może jest obniżona. 
• Diagnostyka chorób przewlekłych – im starsza kobieta, tym większa szansa, że ma już jakieś przewlekłe schorzenia (nadciśnienie, insulinooporność/cukrzycę, choroby tarczycy, autoimmunologiczne, problemy z nerkami itp.). Przed ciążą koniecznie należy opanować i wyleczyć maksymalnie wszystkie choroby przewlekłe. 

Dodatkowe badania ogólnozdrowotne – po 35. roku życia warto zrobić pełny przegląd stanu zdrowia. Oprócz wymienionych wcześniej badań krwi i moczu, rozważ profil lipidowy, badanie EKG i konsultację kardiologiczną. Dodatkowo ważne są też:

• Mammografia/USG piersi – kobiety po 40. roku życia znajdują się już w grupie, gdzie zalecane są badania przesiewowe w kierunku raka piersi. Ciąża powoduje zmiany w piersiach, dlatego warto wykluczyć ewentualne patologie przed. Jeśli masz 39-40 lat lub więcej, omów z lekarzem, czy wykonać mammografię przed planowaną ciążą (badanie to nie jest wykonywane w ciąży, a lepiej mieć pewność że wszystko jest w porządku). U młodszych kobiet wystarczy USG piersi.
• Badanie USG transwaginalne narządu rodnego – to właściwie standard u każdej kobiety planującej ciążę, ale po 35 r.ż. jest szczególnie ważne. Pozwala ocenić stan macicy i jajników: wykryć mięśniaki macicy, torbiele na jajnikach, polipy endometrialne, grubość endometrium. 
• Badania genetyczne i prenatalne – kobiecie po 35. roku życia lekarze często proponują pogłębioną diagnostykę prenatalną ze względu na podwyższone ryzyko aberracji chromosomowych u płodu (np. zespół Downa). 
• Szybsza decyzja o pomocy specjalistów – ogólna zasada w medycynie rozrodu brzmi: jeśli kobieta ma <35 lat, może starać się o ciążę do 12 miesięcy przed rozpoczęciem diagnostyki niepłodności. Natomiast po 35. roku życia zaleca się skrócić ten okres do 6 miesięcy starań – jeśli w tym czasie nie uda się zajść w ciążę, warto zgłosić się do kliniki leczenia niepłodności na diagnostykę.

Podsumowując, kobiety 30+ i 35+ powinny podejść do badań przed ciążą z jeszcze większą skrupulatnością. Wszystkie standardowe testy (morfologia, glukoza, tarczyca, infekcje itd.) pozostają tak samo ważne, dochodzą jednak kwestie rezerwy jajnikowej, dokładniejszego przeglądu stanu zdrowia i ewentualnych konsultacji specjalistycznych. Po 40. roku życia ciąża wciąż jest realna, ale wymaga optymalnego przygotowania organizmu – i świadomości ograniczeń. 

Jakie badania powinien wykonać mężczyzna przed planowaniem ciąży?

Często cała uwaga skupia się na przyszłej mamie, tymczasem mężczyzna również powinien przygotować się do poczęcia dziecka. Płodność jest sprawą obojga partnerów – szacuje się, że w ok. 40-50% przypadków trudności z zajściem w ciążę czynnik męski odgrywa istotną rolę. Dlatego panowie planujący potomstwo powinni wykonać kilka badań i wprowadzić zdrowe nawyki. Oto najważniejsze aspekty przygotowania mężczyzny:

Badanie nasienia (seminogram) – to podstawowe i kluczowe badanie oceniające płodność mężczyzny. Polega na oddaniu próbki nasienia do analizy laboratoryjnej. W razie słabego wyniku mężczyzna nie powinien załamywać rąk – parametry nasienia często da się poprawić! Przede wszystkim trzeba powtórzyć badanie po ~2-3 miesiącach (proces spermatogenezy trwa ok. 72 dni) i w tym czasie wdrożyć zmiany stylu życia oraz ewentualnie leczenie.

Hormony męskie – jeśli wynik badania nasienia jest nieprawidłowy, lekarz – androlog lub urolog – może zlecić dodatkowo badania hormonalne u mężczyzny. Najważniejsze to: testosteron (całkowity i czasem wolny), FSH i LH (hormony przysadki pobudzające jądra), TSH (tarczyca wpływa też na męską płodność) oraz prolaktyna. 

Badania w kierunku infekcji – mężczyzna, podobnie jak kobieta, powinien znać swój status w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową, które mógłby przekazać partnerce lub dziecku. HIV, kiła, WZW B i C – warto wykonać testy, szczególnie jeśli partnerzy nie robili ich wcześniej. Jeżeli mężczyzna miał w przeszłości infekcje przenoszone płciowo (np. chlamydię, rzeżączkę) lub nawracające zapalenia dróg moczowych, wskazane jest badanie posiewu nasienia i wymaz z cewki moczowej w kierunku utajonych stanów zapalnych. 

Badania genetyczne i szczepienia przed ciążą

Planowanie ciąży to również moment, by pomyśleć o aspektach genetycznych i profilaktyce niektórych chorób zakaźnych poprzez szczepienia. Choć brzmi to poważnie, nie zawsze będą to działania obowiązkowe dla każdego – wiele zależy od indywidualnej sytuacji pary. Omówmy dwie główne kategorie:

1. Badania genetyczne przed ciążą – mają na celu oszacowanie ryzyka urodzenia dziecka z chorobą uwarunkowaną genetycznie oraz wykrycie ewentualnych problemów genetycznych u rodziców, które mogą wpływać na płodność czy ciążę. Jakie testy są tu brane pod uwagę?

• Badanie kariotypu (rodziców) – kariotyp to komplet 46 chromosomów człowieka. Badanie polega na pobraniu krwi od obojga partnerów i analizie chromosomów w laboratorium cytogenetycznym. Rutynowo nie wykonuje się kariotypu u wszystkich planujących ciążę, ale jest ono zalecane, jeśli w wywiadzie były dwa lub więcej poronień, martwe urodzenie, lub jeśli któreś z partnerów miało problemy z płodnością o niejasnej przyczynie. 
• Nosicielstwo mutacji genetycznych (np. CFTR, SMA) – w ostatnich latach coraz większy nacisk kładzie się na badania przesiewowe nosicieli (carrier screening) pod kątem najczęstszych poważnych chorób recesywnych. Chodzi o sytuację, gdy oboje zdrowi rodzice są nosicielami mutacji w tym samym genie – wtedy istnieje 25% ryzyka, że dziecko urodzi się chore (dziedzicząc po jednej wadliwej kopii od każdego). Klasycznym przykładem jest mukowiscydoza, choroba genetyczna najczęściej występująca w populacji kaukaskiej (częstość nosicielstwa mutacji w genie CFTR to ok. 1 na 25 osób). 
• Badanie fragmentacji DNA plemników – dodajmy tu jako ciekawostkę dla dociekliwych. To test nasienia oceniający odsetek plemników z uszkodzeniami DNA. Może być rozważony u par z nawracającymi poronieniami czy niepowodzeniami IVF, bo podwyższona fragmentacja bywa wtedy jedną z przyczyn. 

2. Szczepienia przed ciążą – ciąża to stan obniżonej odporności, a niektóre infekcje mogą poważnie zagrozić mamie i dziecku. Dlatego, jeśli planujesz ciążę, warto uzupełnić kalendarz szczepień ochronnych. Jakie szczepienia szczególnie brać pod uwagę?

• Szczepienie przeciw różyczce – jak już wspomnieliśmy, obecność przeciwciał IgG przeciw różyczce we krwi świadczy o odporności (najczęściej nabytej dzięki szczepieniu w dzieciństwie lub przechorowaniu). Jeśli badanie wykaże brak odporności, zalecane jest zaszczepienie się szczepionką MMR (odra–świnka–różyczka) przed zajściem w ciążę. 
• Szczepienie przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B) – jeżeli nie byłaś szczepiona w przeszłości (lub nie wiesz, a badanie nie wykazuje przeciwciał anty-HBs), zdecydowanie rozważ szczepienie. Schemat podstawowy to 3 dawki (0-1-6 miesięcy, choć są przyspieszone schematy). Warto zacząć odpowiednio wcześniej przed ciążą, aby zdążyć przyjąć przynajmniej dwie dawki (dające już pewną odporność). 
• Szczepienie przeciw grypie – nie jest wprawdzie obowiązkowe przed ciążą, ale zalecane kobietom planującym ciążę lub ciężarnym w sezonie infekcyjnym. Grypa w ciąży może mieć ciężki przebieg, a wysoka gorączka w I trymestrze potencjalnie zwiększa ryzyko wad cewy nerwowej u płodu. 
• Szczepienie przeciw COVID-19.
• Szczepienie przeciw ospie wietrznej (varicella).
• Szczepienie przeciw HPV.

Podsumowując kwestię szczepień: przed ciążą upewnij się, że masz odporność na różyczkę, WZW B, ospę wietrzną – i jeśli nie, zaszczep się. To trzy najważniejsze. Dodatkowo warto rozważyć szczepienia na grypę i COVID (blisko planowanej ciąży lub już w ciąży, przed sezonem zachorowań) oraz HPV (jeśli jeszcze tego nie zrobiłaś, a kwalifikujesz się wiekowo – choć to mniej pilne w kontekście samej ciąży). Dzięki szczepieniom zyskasz bezpieczeństwo – uniknięcie niebezpiecznych zakażeń w ciąży to ogromna ulga i dla mamy, i dla lekarza prowadzącego ciążę.

Co zrobić, jeśli badania przed ciążą wykazują nieprawidłowości?

Omówiliśmy szeroką gamę badań – ale co, jeśli któryś wynik wyjdzie poza normą? Przede wszystkim: zachowaj spokój i skonsultuj się z lekarzem. Wykrycie problemu przed ciążą to szczęście w nieszczęściu – masz czas, by zadziałać i zwiększyć swoje szanse na zdrową ciążę. Oto najczęstsze sytuacje i zalecenia:

• Nieprawidłowe wyniki badań krwi (anemia, niedobory, cukier) – jeśli morfologia wykaże anemię lub niedobór żelaza (niska hemoglobina, ferrytyna), lekarz prawdopodobnie przepisze suplementację żelazem i dietę bogatą w ten pierwiastek, a po 2-3 miesiącach kontrolę wyników. Celem jest wyleczenie niedokrwistości przed zajściem w ciążę. Gdy glukoza na czczo lub OGTT wyjdą nieprawidłowo (stan przedcukrzycowy, cukrzyca), zostaniesz skierowana do diabetologa – otrzymasz dietę, glukometr, a może leki (metformina lub insulina) zależnie od poziomów. Uregulowanie cukrów do normy jest kluczowe – ciąży nie powinno się rozpoczynać z niewyrównaną cukrzycą, bo grozi to wadami u płodu. 
• Nieprawidłowa cytologia lub infekcje ginekologiczne – jeśli wynik cytologii wskazuje na stan zapalny lub infekcję (np. ASCUS, LSIL), lekarz zleci poszerzoną diagnostykę: test na HPV, ewentualnie kolposkopię (oglądanie szyjki pod powiększeniem) i leczenie przeciwzapalne. Większość drobnych zmian da się wyleczyć farmakologicznie (globulki dopochwowe, leki). Jeśli – rzadko – cytologia wykazałaby poważniejsze zmiany (HSIL), konieczne może być leczenie zabiegowe szyjki (np. konizacja – wycięcie zmiany). 
• Nieprawidłowości w badaniach hormonalnych – tutaj postępowanie zależy od natury problemu. Wysokie TSH – leki na tarczycę (lewotyroksyna) do wyrównania, potem kontrola co 4-6 tygodni, w ciąży kontynuacja leczenia. Wysoka prolaktyna – leczenie bromokryptyną/kabergoliną, aż unormuje się i wrócą owulacje. Brak owulacji (np. niski progesteron, obraz PCOS) – postępowanie może być różne. Lekarz może na początek zalecić zmiany stylu życia (jeśli nadwaga – redukcja masy ciała potrafi przywrócić owulacje). 
• Bardzo niska rezerwa jajnikowa (niski AMH, wysokie FSH) – to jedna z trudniejszych sytuacji, bo nie ma leku na „dodanie” komórek jajowych. Jeśli u młodej kobiety wykryto przedwczesne wygasanie czynności jajników (POF) – np. ma 28 lat, a AMH <0,5 i FSH >20 – należy szybko skierować ją do specjalistycznej kliniki. W zależności od sytuacji można próbować uzyskać ciążę własnymi komórkami (np. intensywna stymulacja jajników i zapłodnienie in vitro, póki cokolwiek rośnie), albo – jeśli rezerwa jest praktycznie zerowa – rozważyć dawcę komórki jajowej. To trudny temat emocjonalnie. Na szczęście takie skrajne przypadki nie są częste. 
• Wykrycie choroby przewlekłej – bywa i tak, że badania przed ciążą wykryją np. nadczynność tarczycy, nadciśnienie, problemy z krzepliwością krwi, wadę serca, miom śródmaciczny itp., o których wcześniej nie wiedziano. W takiej sytuacji postępuj zgodnie z zaleceniami lekarzy. Może to oznaczać chwilowe odroczenie planów (np. najpierw operacja usunięcia dużego mięśniaka czy zmiana leków na bezpieczniejsze), ale to wszystko ma na celu zapewnienie Ci bezpiecznej ciąży. Zdiagnozowanie i wyleczenie (lub ustabilizowanie) problemu zdrowotnego przed zajściem w ciążę to najlepsze, co możesz dla siebie i dziecka zrobić. W razie potrzeby do procesu włączą się specjaliści: kardiolog, nefrolog, hematolog, endokrynolog – w klinice nOvum mamy dostęp do wielu konsultantów, którzy pomogą przygotować Twój organizm na ciążę mimo istniejącej choroby. Większość schorzeń nie przekreśla macierzyństwa, wymaga jedynie odpowiedniego prowadzenia.
• Problemy natury genetycznej – jeżeli badania genetyczne (kariotyp, nosicielstwo mutacji) wykażą coś niepokojącego, koniecznie zgłoście się do poradni genetycznej. Genetyk wyjaśni, co dana anomalia oznacza w praktyce i jakie są opcje. Współczesna medycyna potrafi pomóc i w takich sytuacjach: np. jeśli oboje jesteście nosicielami groźnej mutacji, możecie podjąć decyzję o diagnostyce preimplantacyjnej (jak pisaliśmy wyżej) lub prenatalnej. 
• Wsparcie psychologiczne – otrzymanie niepomyślnej diagnozy bywa obciążające psychicznie. Jeśli czujesz, że lęk, smutek czy stres Cię przerastają, skorzystaj z pomocy psychologa. nOvum oferuje wsparcie psychologiczne dla pacjentów – rozmowa ze specjalistą pomoże Ci uporać się z emocjami, spojrzeć na sytuację z dystansu i znaleźć w sobie siłę do działania. Nie wstydź się prosić o takie wsparcie – niepłodność czy komplikacje zdrowotne to trudny przeciwnik, a zdrowie psychiczne ma ogromny wpływ na ogólne powodzenie starań o dziecko. 

Nasi doświadczeni lekarze – ginekolodzy, endokrynolodzy, androlodzy, genetycy – pomogą Ci zaplanować indywidualny zestaw badań przed ciążą oraz właściwie zinterpretować wyniki. W nOvum kompleksowo zajmujemy się diagnostyką płodności i leczeniem niepłodności – od drobnych kroków, jak stymulacja owulacji czy inseminacja, aż po zaawansowane procedury typu IVF. Pamiętaj, że im lepiej przygotujesz się teraz, tym większe szanse na szybkie i szczęśliwe powitanie upragnionego maleństwa.

Zapraszamy do umówienia konsultacji przedkoncepcyjnej – odpowiemy na wszystkie Twoje pytania, rozwiejemy wątpliwości i wspólnie opracujemy plan działania. Możesz także przejrzeć szerzej naszą stronę internetową, gdzie znajdziesz inne przydatne artykuły o diagnostyce płodności, przebiegu ciąży, metodach leczenia niepłodności i historiach naszych pacjentów. Wiedza to potęga – skorzystaj z niej, by poczuć się pewniej na drodze do rodzicielstwa.