Trzeci trymestr ciąży: jak przebiega i na co zwrócić uwagę przed narodzinami dziecka

Trzeci trymestr ciąży to wyjątkowy okres – pełen radości oczekiwania na dziecko, ale też nowych dolegliwości i narastających pytań. Gdy do porodu zostaje już tylko kilka tygodni, emocje sięgają zenitu. To naturalne, że możesz odczuwać ekscytację pomieszaną z niepewnością: czy maluszek rozwija się prawidłowo? Jak poradzisz sobie z typowymi w końcówce ciąży dolegliwościami? Jak przygotować się do porodu i na co zwrócić uwagę, by zapewnić bezpieczeństwo sobie i dziecku? 

Szczególnie pacjentki, które długo czekały na ciążę – na przykład po długim leczeniu niepłodności metodą in vitro (IVF) lub po latach zmagań z endometriozą – często odczuwają więcej obaw na finiszu ciąży. W nOvum doskonale to rozumiemy. 

Pamiętaj: finał tej drogi jest już blisko, a klinika leczenia niepłodności nOvum służy Ci wsparciem na każdym etapie, również teraz, gdy od spełnienia marzenia o macierzyństwie dzieli Cię już tylko krok.

3. trymestr: od kiedy się zaczyna i ile trwa?

Trzeci trymestr ciąży rozpoczyna się pod koniec 27. tygodnia – umownie od 28. tygodnia ciąży – i trwa do porodu. Obejmuje więc mniej więcej 7., 8. i 9. miesiąc ciąży. W praktyce jest to około 13–14 ostatnich tygodni ciąży. Dla przypomnienia: pierwszy trymestr to tygodnie 1–13, drugi trymestr – od 14. do 27. tygodnia. Zatem początek 3. trymestru ciąży przypada na przełom 6. i 7. miesiąca. Od tego momentu rozwój dziecka i zmiany w organizmie mamy nabierają tempa, a dolegliwości mogą się nasilać – jest to zrozumiałe, bo rosnący maluszek stawia coraz większe wymagania ciału matki.

Warto wiedzieć, że medycyna posługuje się głównie wiekem ciążowym w tygodniach, podczas gdy potocznie często mówi się o miesiącach. Pełna ciąża człowieka trwa średnio 40 tygodni (licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki) – to ok. 9 miesięcy kalendarzowych lub 10 tzw. miesięcy księżycowych po 28 dni. Dzień terminu porodu wypada zatem na początek 10. miesiąca ciąży. Oczywiście jest to termin orientacyjny – tylko około 4–5% kobiet rodzi dokładnie w wyznaczonym dniu. Większość zdrowych ciąż kończy się spontanicznym porodem między 37. a 42. tygodniem ciąży.

Kiedy ciąża jest donoszona? Za ciążę donoszoną uznaje się taką, która osiągnęła ukończony 37. tydzień (czyli 37 tygodni + 0 dni). Innymi słowy, od 38. tygodnia ciąży dziecko uznawane jest za w pełni dojrzałe do życia poza organizmem mamy. Poród przed tą granicą to poród przedwczesny, a dziecko urodzone np. w 8. miesiącu ciąży jest wcześniakiem. Im bliżej terminu, tym oczywiście lepiej – każdy dodatkowy tydzień w łonie mamy zwiększa szanse noworodka na pełne zdrowie. Na szczęście postęp neonatologii sprawia, że nawet dzieci z końca drugiego trymestru mają dziś szansę na przeżycie, a wcześniaki z 8. miesiąca ciąży (czyli ok. 32–36 tygodnia) w zdecydowanej większości rozwijają się później prawidłowo. Mimo to lekarze zawsze starają się utrzymać ciążę jak najdłużej, minimum do granicy donoszenia, o ile stan mamy i dziecka na to pozwala.

Trzeci trymestr formalnie trwa do 40. tygodnia, ale ciąża może nieco się przedłużyć. Jeśli poród nie nastąpi do 40–41 tygodnia, mówi się o ciąży przenoszonej. W 41–42 tygodniu ciąży ciężarna pozostaje pod ścisłą kontrolą – wykonuje się częste badania (USG, KTG) i zwykle planuje indukcję porodu (wywołanie porodu) najpóźniej po ukończeniu 42. tygodnia. Dalsze przedłużanie ciąży ponad ten termin zwiększa ryzyko powikłań (m.in. niewydolności łożyska), dlatego zgodnie z wytycznymi nie pozwala się na ciążę trwającą np. 43 czy 44 tygodnie.

Trzeci trymestr ciąży – który to tydzień, a który miesiąc? Podsumowując: 3. trymestr obejmuje tygodnie 28. aż do 40+. To mniej więcej od początku 7. miesiąca (28 tc) do końca 9. miesiąca ciąży. Poród może jednak nastąpić wcześniej lub później – indywidualny rozwój ciąży może się różnić. Dla Ciebie ten ostatni etap jest często czasem intensywnych przygotowań i mieszanych emocji. Z jednej strony czujesz, że finisz blisko – dziecko wkrótce będzie w Twoich ramionach. Z drugiej strony bywa, że właśnie teraz pojawia się zmęczenie, znużenie ciążą i zniecierpliwienie („ile jeszcze?”). Nie martw się – to zupełnie zrozumiałe odczucia. Ciało w 3. trymestrze wykonuje ogromną pracę, a umysł przetwarza zarówno radość, jak i naturalny lęk przed nieznanym. Postaraj się zatem dbać o siebie na każdym poziomie – fizycznie i emocjonalnie. W kolejnych częściach wyjaśnimy, co w tym okresie dzieje się z Twoim dzieckiem, co odczuwa Twój organizm, oraz jak najlepiej o siebie zadbać, by przeżyć spokojnie trzeci trymestr aż do szczęśliwego rozwiązania.

Rozwój dziecka w 3. trymestrze ciąży

W trzecim trymestrze płód rośnie z mniej więcej kilograma do ok. 3–4 kg pod koniec ciąży. To okres intensywnego wzrostu i dojrzewania wszystkich narządów – maluszek przygotowuje się do samodzielnego życia poza organizmem mamy. Choć genetyczny program rozwoju jest już w dużej mierze zrealizowany (wszystkie układy ciała zostały wykształcone wcześniej), teraz następuje etap doskonalenia funkcji. Mózg, płuca, układ trawienny i odpornościowy – wszystkie te układy przechodzą ważne przemiany, by dziecko mogło urodzić się z gotowością do samodzielnego oddychania, jedzenia, utrzymania ciepła itp. Przyjrzyjmy się, jak wygląda rozwój maluszka na poszczególnych etapach trzeciego trymestru.

7. miesiąc ciąży (28–31. tydzień): intensywny rozwój mózgu i zmysłów

Koniec II trymestru i początek III trymestru (około 27–30 tygodnia) to czas dynamicznego rozwoju mózgu i układu nerwowego dziecka. Mózg maleństwa powiększa się, kora mózgowa zaczyna formować charakterystyczne bruzdy i zakręty. Neurony tworzą miliardy nowych połączeń – to fundament przyszłych umiejętności poznawczych i motorycznych dziecka. Maluch coraz sprawniej porusza rączkami i nóżkami, wykonuje skomplikowane ruchy, takie jak ssanie kciuka czy chwytanie pępowiny. To znak, że układ nerwowy i mięśniowy harmonijnie ze sobą współpracują.

Narządy zmysłów także osiągają wyższy stopień dojrzałości. Dziecko słyszy już wyraźnie dźwięki dochodzące z organizmu mamy (bicze serca, szum krwi, odgłosy trawienia), a także głosy i muzykę z otoczenia zewnętrznego. Przyzwyczaja się do rytmu Twojego dnia – gdy jesteś aktywna, kołysanie płynu owodniowego może je usypiać, a gdy odpoczywasz wieczorem, malec często staje się bardziej ruchliwy. Oczy dziecka zaczynają reagować na światło – choć powieki przez długi czas pozostawały zamknięte, około 28. tygodnia następuje ich otwarcie. Maluch potrafi już mrugać, a źrenice reagują na światło (np. gdy na Twój brzuch padnie silniejsze światło, dziecko może odwracać głowę lub mrużyć powieki). Siatkówka oka dojrzewa – przygotowuje się do widzenia, choć oczywiście w brzuchu panuje półmrok. Kolor oczu dziecka nie jest jeszcze ostateczny – barwnik tęczówki będzie się gromadził także po porodzie, pod wpływem światła.

W 7. miesiącu waga płodu szybko rośnie: pod koniec 28. tygodnia ciąży maluszek waży około 1000–1200 g, a do 32. tygodnia może osiągnąć około 1700–1800 g. Oznacza to, że w ciągu kilku tygodni podwaja swoją masę! Długość ciała (mierząc od czubka głowy do pięt) przekracza 40 cm. Proporcje ciała dziecka zaczynają przypominać noworodka – główka wciąż jest duża, ale reszta ciała „dogania” ją wzrostem. Skóra dziecka przestaje być czerwona i pomarszczona – stopniowo wygładza się dzięki odkładaniu podskórnej tkanki tłuszczowej. Nadal pokrywa ją maź płodowa i meszek (lanugo), zwłaszcza na pleckach i ramionkach.

Płuca intensywnie dojrzewają, ale wciąż potrzebują czasu. Około 28–30 tygodnia zaczynają wytwarzać więcej surfaktantu – substancji, która po urodzeniu umożliwi samodzielne oddychanie poprzez utrzymanie pęcherzyków płucnych otwartych. Gdyby dziecko urodziło się w 7. miesiącu, konieczne byłoby wsparcie oddechowe, ale jego szanse poza łonem mamy wynoszą już ponad 90% przy intensywnej opiece. Właśnie dlatego, jeśli istnieje ryzyko przedwczesnego porodu na tym etapie, lekarze często podają mamie steroidoterapię prenatalną – zastrzyki z kortykosteroidem, który przyspiesza produkcję surfaktantu i tym samym dojrzewanie płuc dziecka.

Co ciekawe, w trzecim trymestrze maluch ma już dość regularny cykl snu i czuwania. Śpi nawet 16–20 godzin na dobę, z czego znaczną część stanowi faza REM (szybkich ruchów gałek ocznych), kojarzona ze snem głębokim i marzeniami sennymi. Być może więc dziecko już śni – trudno zgadnąć o czym, ale mózg pracuje intensywnie także w czasie snu, utrwalając połączenia nerwowe. Kiedy dziecko nie śpi, trenuje płuca poprzez rytmiczne ruchy oddechowe – wpuszcza i wypuszcza wody płodowe do dróg oddechowych. Możesz to czasem poczuć jako rytmiczne podskakiwanie brzucha, zwłaszcza gdy złapie czkawkę (czkawka płodu jest częsta w trzecim trymestrze, spowodowana połykaniem wód – nie jest groźna i świadczy o dobrej aktywności układu nerwowego).

8. miesiąc ciąży (32–35. tydzień): szybkie przybieranie na wadze i doskonalenie organów

Ósmy miesiąc to okres, w którym dziecko szybko rośnie i przybiera na wadze – teraz najbardziej intensywnie w całej ciąży. Ile dziecko przybiera na wadze w 8. i 9. miesiącu ciąży? W ostatnich dwóch miesiącach masa ciała płodu potrafi się podwoić. Maluch gromadzi około 200–250 gramów tygodniowo, a w szczytowym momencie nawet do 30–50 g dziennie pod koniec ciąży! W praktyce oznacza to, że na początku 8. miesiąca (ok. 32 tygodnia) waży średnio 1,8–2 kg, a pod koniec 35. tygodnia może osiągnąć ok. 2,5–2,7 kg. Tak duży przyrost masy to głównie efekt odkładania się brunatnej tkanki tłuszczowej, która po urodzeniu posłuży dziecku do produkcji ciepła i energii. Ciałko dziecka zaokrągla się – szczególnie widać to po twarzy (policzki) oraz kończynach. Noworodek musi mieć zapas tłuszczu, aby poradzić sobie w pierwszych dobach po porodzie, nim laktacja mamy w pełni się rozkręci.

Pod koniec 8. miesiąca większość narządów jest już dojrzała lub prawie dojrzała. Płuca kontynuują produkcję surfaktantu – pod koniec 35. tygodnia jest go już tyle, że w razie porodu wcześniak może często samodzielnie oddychać (choć pełna dojrzałość płuc nastąpi dopiero około 37–38 tygodnia). Układ pokarmowy jest w zasadzie gotowy do trawienia pokarmu: jelita zawierają gęstą, ciemnozieloną substancję zwaną smółką (to pierwszy stolec noworodka, złożony ze złuszczonych komórek, połkniętych wód płodowych i wydzielin). Nerki produkują mocz, który stanowi główny składnik płynu owodniowego. Układ odpornościowy zaczyna przekazywać dziecku przeciwciała – przez łożysko przenikają immunoglobuliny G z krwi mamy, co zapewni noworodkowi pewną ochronę przed infekcjami w pierwszych miesiącach życia.

W ósmy miesiąc większość dzieci przyjmuje pozycję głową w dół, czyli tzw. położenie podłużne główkowe. Macica robi się już ciasna, maluch ma coraz mniej miejsca na fikołki, dlatego instynktownie ustawia się najwygodniej – głową w kierunku kanału rodnego. Około 32–34 tygodnia lekarz podczas badania USG ocenia ułożenie płodu. Jeśli dziecko jest wciąż ułożone miednicowo (pośladkami w dół) lub poprzecznie, jest jeszcze szansa, że się obróci przed porodem, ale z każdym tygodniem maleje wolna przestrzeń. W razie utrzymania się położenia miednicowego, planuje się często cesarskie cięcie albo podejmuje próbę obrócenia płodu przez powłoki brzuszne (tzw. obrót zewnętrzny, wykonywany przez doświadczonego lekarza ok. 36–37 tygodnia).

Ruchy dziecka w trzecim trymestrze mogą zmienić nieco charakter. Wcześniej odczuwałaś wyraźne kopniaki i gwałtowne fiknięcia, teraz – zwłaszcza w 8. i 9. miesiącu – maluch ma mało przestrzeni, więc częściej czujesz przesuwanie się, rozpychanie łokciami i stopami, przeciąganie. Ruchy bywają czasem bolesne (np. gdy nóżka oprze się o Twoje żebra), ale generalnie powinny być regularne i częste. Dziecko ma swoje pory aktywności i snu, ale każdego dnia powinnaś czuć co najmniej kilkanaście ruchów na dobę, a zwykle znacznie więcej. Monitorowanie ruchów płodu jest bardzo ważne – zauważalny spadek aktywności może sygnalizować np. niedotlenienie czy problemy z łożyskiem. Dlatego lekarze zalecają, by w trzecim trymestrze codziennie wsłuchiwać się w ruchy dziecka. Jeśli przez dłuższy czas (np. 2 godziny) nie czujesz żadnych poruszeń o porze, kiedy zwykle malec bywa aktywny, warto zjeść coś słodkiego, położyć się na lewym boku i skupić na dziecku. Gdy to nie pobudzi ruchów – nie zwlekaj, skontaktuj się z lekarzem lub jedź do szpitala na kontrolę KTG. Lepiej sprawdzić fałszywy alarm niż zlekceważyć potencjalny problem. Na szczęście najczęściej chwilowy spadek ruchliwości wynika np. z chwilowej drzemki dziecka lub Twojego zabiegania – jednak czujność mamy jest tu kluczowa.

9. miesiąc ciąży (36–40. tydzień): ostatnie przygotowania do narodzin

Dziewiąty, ostatni miesiąc ciąży to dla dziecka okres końcowego „szlifu”. Maluszek przybiera kolejne gramy – pod koniec 36. tygodnia zwykle waży ok. 2700–3000 g, a do terminu porodu (około 40. tygodnia) osiąga średnio 3300–3500 g. Oczywiście są noworodki mniejsze (2,5 kg) i większe (ponad 4 kg); normy w końcówce ciąży są szerokie. Lekarz ocenia szacunkową masę płodu podczas badania USG w 36–38 tygodniu – wynik obliczony przez aparat ma +/- 10% niepewności. Czyli prognoza np. 3400 g może oznaczać zarówno 3100, jak i 3700 g. Przybliżona waga dziecka w 9. miesiącu ciąży rośnie o ok. 0,8–1,3 kg w ciągu tych czterech tygodni. Co ważne, ponad 30% tej masy stanowi już główka dziecka – mózg intensywnie się rozwija i rośnie, dlatego obwód główki u donoszonego noworodka sięga ok. 34–36 cm.

Płuca dziecka są już dojrzałe mniej więcej od 38. tygodnia – mogą samodzielnie utrzymać wymianę gazową bez wspomagania tlenem. Maluch tuż przed porodem ćwiczy odruchy oddechowe i połykanie; tuż po narodzinach będzie musiał jednocześnie oddychać powietrzem i ssać pokarm, co jest nie lada koordynacyjnym wyzwaniem dla noworodka. Mózg i układ nerwowy w 9. miesiącu wciąż zaskakująco szybko się rozwijają – dziecko reaguje na bodźce, potrafi zacieśniać piąstki, obracać główkę, ma rozwinięty odruch chwytania, ssania, a nawet podniebienia (tuż po narodzinach rozpozna Twój głos i zapach). Zmysły są gotowe: maluszek słyszy, czuje smak wód płodowych (które mogą zmieniać smak w zależności od Twojej diety), odczuwa dotyk (np. reaguje, gdy głaszczesz brzuch – niekiedy przywierając do ścianki macicy w miejscu dotyku). Wzrok jest najsłabiej rozwinięty – w brzuchu jest ciemno, ale dziecko tuż po narodzinach będzie w stanie widzieć na kilkanaście centymetrów (akurat tyle, by widzieć twarz mamy podczas karmienia).

Przed samym porodem dziecko zazwyczaj zstępuje głębiej w dół miednicy – przyszła mama może to odczuć jako nieco lżejsze oddychanie (brzuch „opuszcza się” niżej, przestaje tak bardzo uciskać przeponę). Niestety, równocześnie jeszcze bardziej zwiększa się nacisk na pęcherz moczowy, przez co częste wizyty w toalecie mogą stać się codziennością. Pod koniec ciąży wiele dzieci ma już dość ciasno w macicy – objętość wód płodowych nieco spada w ostatnich tygodniach (to normalne zjawisko). Ruchy są nadal wyczuwalne, ale potrafią być mniej gwałtowne. Ważne, by nie ustały całkowicie – częstotliwość ruchów powinna pozostać podobna, choć mogą to być głównie ruchy obracania czy przesuwania, a rzadziej silne kopnięcia.

W 9. miesiącu łożysko osiąga pełną dojrzałość, a następnie zaczyna fizjologicznie się starzeć. Po 40. tygodniu sprawność łożyska może spadać – dlatego w terminie porodu ocenia się jego stan (w USG) i wydolność (pośrednio przez zapisy KTG oraz tzw. profil biofizyczny płodu). Łożysko przekazuje dziecku przeciwciała mamy – odporność przechodząca pozwoli noworodkowi bronić się m.in. przed tymi infekcjami, które mama przebyła lub przeciw którym była szczepiona (np. krztusiec, grypa, COVID-19, jeśli szczepiłaś się w ciąży). Szpik kostny dziecka przejmuje już w pełni produkcję krwinek (wcześniej zajmowała się tym wątroba i śledziona). Organizm malucha gromadzi też zapasy żelaza – magazynuje je w wątrobie mniej więcej na pierwsze półrocze życia, aby pokryć swoje potrzeby, zanim dieta niemowlęcia zostanie wzbogacona o pokarmy stałe. Dlatego tak ważne jest, by mama pod koniec ciąży miała prawidłowy poziom żelaza – jeśli występuje anemia, lekarz zaleci suplementację, by zapasy żelaza dziecka były wystarczające.

Pod sam koniec trzeciego trymestru dziecko jest już gotowe do przyjścia na świat. Gdy osiągnie dojrzałość płuc i odpowiednią masę ciała, wydaje się, że „czeka” tylko na sygnał do porodu. Tym sygnałem jest skomplikowana kaskada hormonalna – dziecko aktywnie uczestniczy w inicjacji porodu, wysyłając do łożyska i krwi mamy sygnały (m.in. w postaci kortyzolu i zmian hormonalnych), że jest już gotowe. To niesamowite, że natura zaprogramowała ten mechanizm – ciąża powinna trwać tak długo, jak to konieczne, ale nie dłużej niż to bezpieczne. Dzięki temu w zdecydowanej większości przypadków poród zaczyna się w optymalnym momencie. Gdy ciąża przeciąga się po terminie, lekarze mogą pomóc poprzez indukcję – lecz najczęściej organizm mamy i dziecka sam decyduje o rozpoczęciu akcji porodowej.

Typowe dolegliwości i objawy w 3. trymestrze ciąży

Ostatnie miesiące ciąży potrafią być sporym wyzwaniem dla organizmu mamy. Brzuch staje się duży i ciężki, co wpływa na kręgosłup, płuca, żołądek i inne narządy wewnętrzne. Wahania hormonów również dają znać o sobie – poziom progesteronu, estrogenu, relaksyny i innych hormonów w trzecim trymestrze jest najwyższy w całej ciąży, co wpływa na wiele procesów w ciele. Nic dziwnego, że pojawia się szereg rozmaitych dolegliwości. Niektóre z nich są tylko przykre czy uciążliwe, ale niegroźne; inne wymagają bacznej obserwacji lub konsultacji z lekarzem, jeśli się nasilają. Poniżej omawiamy najczęstsze objawy w 3. trymestrze ciąży – takie jak zgaga, bezsenność, bóle pleców, obrzęki, skurcze przepowiadające czy zawroty głowy. Podpowiadamy też, na co uważać w 3. trymestrze ciąży, czyli które symptomy mogą sygnalizować coś poważniejszego. Pamiętaj, że każda kobieta jest inna: możesz doświadczyć wszystkich tych dolegliwości albo prawie żadnej. Jeśli masz wątpliwości, czy dany objaw jest normalny – zawsze pytaj swojego lekarza prowadzącego. Lepiej rozwiać obawy, niż się niepotrzebnie martwić w samotności.

Zgaga, nudności i problemy trawienne w trzecim trymestrze

Zgaga to chyba najczęstsza przypadłość zgłaszana przez ciężarne w końcówce ciąży. Objawia się piekącym bólem za mostkiem, uczuciem palenia w przełyku, kwaśnym posmakiem w ustach, czasem cofaniem się treści żołądkowej. Przyczyną zgagi jest refluks, czyli zarzucanie kwaśnej treści z żołądka do przełyku. W trzecim trymestrze sprzyjają temu dwa czynniki: hormonalny (wysoki poziom progesteronu rozluźnia mięśnie, w tym dolny zwieracz przełyku, co ułatwia cofanie się pokarmu) oraz mechaniczny (macica uciska od dołu na żołądek, zmniejszając jego pojemność i „wypychając” treść do góry). Zgaga często nasila się w pozycji leżącej, zwłaszcza po obfitym posiłku. Nic dziwnego, że dokucza głównie wieczorem i w nocy – utrudniając ciężarnej sen.

Jak sobie radzić ze zgagą? Podstawą są zmiany nawyków: jedz częściej, ale mniejsze porcje, unikaj ciężkostrawnych, tłustych potraw, ostrych przypraw, czekolady, kawy i gazowanych napojów – one zaostrzają refluks. Nie kładź się od razu po jedzeniu; postaraj się odczekać choć godzinę-dwie po kolacji zanim położysz się do łóżka. Pomaga spanie z uniesioną głową i klatką piersiową (np. na większej poduszce) – grawitacja utrudni cofaniu się treści żołądkowej. Pij dużo wody małymi łykami, możesz też sięgnąć po migdały lub mleko – u niektórych neutralizują kwas żołądkowy. Jeśli zgaga jest bardzo uciążliwa, skonsultuj się z lekarzem – są leki zobojętniające lub redukujące kwas (np. preparaty z alginianami, wapniem), które można bezpiecznie stosować w ciąży. Nie zażywaj ich jednak bez konsultacji, bo niektóre dostępne bez recepty środki na zgagę mogą zawierać składniki niewskazane dla ciężarnych. Lekarz lub farmaceuta doradzi Ci preparat odpowiedni przy zgadze ciążowej.

W trzecim trymestrze mogą nasilić się także zaparcia i wzdęcia. Winowajcą ponownie jest progesteron (spowalnia perystaltykę jelit) oraz ucisk macicy na jelita. Do tego mniej ruchu i ewentualna suplementacja żelaza mogą pogłębiać problem. Aby zapobiegać zaparciom, pij dużo wody i spożywaj produkty bogate w błonnik (pełnoziarniste pieczywo, kasze, warzywa, owoce). 

Bezsenność i zmęczenie pod koniec ciąży

Zmęczenie i uczucie braku energii mogą powrócić w trzecim trymestrze (po względnym przypływie sił w trymestrze drugim). Dźwiganie dodatkowych kilogramów – w końcu nie tylko waga dziecka, ale i powiększonej macicy, łożyska, płynu owodniowego, większej objętości krwi, piersi – to spore obciążenie. Serce i płuca mamy pracują na zwiększonych obrotach, żeby dotlenić zarówno ją, jak i dziecko. Nic dziwnego, że możesz czuć się szybciej zmęczona, mieć mniejszą wydolność przy wysiłku niż wcześniej. Pod koniec dnia wiele ciężarnych odczuwa wręcz wyczerpanie fizyczne – ciało domaga się odpoczynku. Odpoczywaj więc zawsze, gdy tego potrzebujesz. Słuchaj swojego organizmu – to nie czas na bicie rekordów. Nawet jeśli wcześniej byłaś bardzo aktywna, w 8. czy 9. miesiącu możesz potrzebować więcej wytchnienia, częstszych przerw podczas pracy czy wykonywania obowiązków domowych. Daj sobie przyzwolenie na drzemkę w ciągu dnia, jeśli czujesz się senna. Sen w ciąży to najlepsza regeneracja dla Ciebie i maluszka.

Niestety, paradoksalnie wiele przyszłych mam w trzecim trymestrze cierpi na bezsenność lub płytki, przerywany sen. Przyczyną są zarówno czynniki fizyczne, jak i emocjonalne. Brzuch przeszkadza w wygodnym ułożeniu się – nie można już spać na brzuchu, a leżenie na plecach jest odradzane (o czym za chwilę). Zostaje leżenie na boku, które nie każdemu przychodzi łatwo, jeśli całe życie spało się inaczej. Nawet gdy znajdziesz pozycję, dziecko potrafi w nocy akurat urządzać sobie gimnastykę, co skutecznie Cię rozprasza. Do tego dochodzą częste wstawanie do toalety (ucisk na pęcherz), zgaga dokuczająca na leżąco, skurcze nóg lub pobolewania krzyża – cały ten koktajl dolegliwości nocnych sprawia, że prześpisz bez przerw może 2–3 godziny, po czym zaczyna się nocny “maraton” czuwania. Jakby tego było mało, hormony (wzrost estrogenów i oksytocyny pod koniec ciąży) także działają pobudzająco. Natura niejako przygotowuje Cię do nocnych wstawek przy noworodku – wiele ciężarnych w końcówce ciąży budzi się o świcie i nie może już zasnąć.

Co możesz zrobić, by złagodzić bezsenność w 3. trymestrze? Przede wszystkim zadbać o higienę snu i komfort fizyczny. Wietrz sypialnię przed snem, śpij w dobrze zaciemnionym, chłodnym pomieszczeniu. Zainwestuj w poduszki ciążowe albo użyj zwykłych jasiek – podłóż je pod brzuch, między kolana, podeprzyj plecy. Wygodna pozycja to podstawa – najlepsza jest pozycja na lewym boku, z ugiętymi nogami i poduszką między kolanami; zmniejsza to nacisk na żyły i poprawia przepływ krwi. Unikaj korzystania z ekranów (telefon, komputer) tuż przed snem – niebieskie światło zaburza wydzielanie melatoniny. 

Bóle pleców, obrzęki i inne dolegliwości fizyczne

Ból pleców (zwłaszcza odcinka lędźwiowego, krzyża) to kolejna częsta przypadłość trzeciego trymestru. Brzuch rośnie do imponujących rozmiarów, co przesuwa środek ciężkości ciała kobiety do przodu. Naturalną reakcją jest pogłębienie lordozy lędźwiowej – kręgosłup wygina się bardziej do przodu, żeby zrównoważyć ciężar brzucha. Powoduje to napięcie mięśni przykręgosłupowych i więzadeł. Dodatkowo hormon relaksyna rozluźnia więzadła miednicy i kręgosłupa przygotowując ciało do porodu, ale ubocznym efektem jest mniejsza stabilność stawów i ich podatność na przeciążenia. To wszystko sprawia, że ból w dole pleców czy okolicy spojenia łonowego staje się codziennością wielu przyszłych mam. Ból może promieniować do nóg, nasilając się przy dłuższym chodzeniu lub staniu. Pod koniec dnia możesz czuć, że “łamie Cię w krzyżu”, a mięśnie pleców są napięte jak postronki.

Jak sobie pomóc? Przede wszystkim odciążaj kręgosłup jak tylko się da. Unikaj długiego stania – jeśli musisz stać, przenoś ciężar ciała z jednej nogi na drugą, nie zastygaj w jednej pozycji. Siadaj na krześle z podparciem dla pleców; dodatkowo mała poduszeczka pod lędźwie może zdziałać cuda. Nie dźwigaj ciężarów – w trzecim trymestrze absolutnie nie jest wskazane podnoszenie czegokolwiek ciężkiego (zakupy, meble, starsze dziecko – jeśli to niemożliwe, staraj się robić to na ugiętych kolanach, blisko ciała). Ciążowy brzuszek i tak stanowi wystarczające obciążenie! Dobrym pomysłem jest noszenie stabilizującego pasa ciążowego, szczególnie podczas chodzenia lub prac domowych – pas podtrzymuje brzuch od dołu i odciąża dolny odcinek kręgosłupa. Zapytaj o taki pas w sklepie medycznym lub nawet u fizjoterapeuty – dobrze dobrany rozmiarem, może bardzo ulżyć w bólach pleców. Pomocne są też regularne ćwiczenia wzmacniające i rozciągające mięśnie pleców (dostosowane dla ciężarnych). 

Hemoroidy i swędzenie odbytu to niestety częsty “skutek uboczny” końcówki ciąży i samego porodu. Parcie przy porodzie może nasilić istniejące już żylaki odbytu. Jeśli więc cierpisz na hemoroidy teraz, koniecznie wdróż profilaktykę: dbaj o miękkie stolce (dieta bogata w błonnik, dużo płynów), unikaj zaparć. Możesz używać chłodnych okładów na okolice odbytu lub nasiadówek z kory dębu, które łagodzą stan zapalny. Są też czopki i maści na hemoroidy dozwolone w ciąży – zapytaj lekarza o bezpieczny preparat, aby wyleczyć zmiany przed porodem.

Skóra w trzecim trymestrze również przechodzi próbę – szybkie rozciąganie może powodować rozstępy na brzuchu, piersiach, udach. Choć nie zawsze da się im zapobiec (genetyka odgrywa rolę), możesz próbować utrzymać dobrą kondycję skóry przez nawilżanie i natłuszczanie (specjalne balsamy dla ciężarnych z witaminą E, olejkami). Rozstępy początkowo są czerwone, potem bledną – ważne, byś pamiętała, że są bliznami po pięknej walce o nowe życie, nie powodem do wstydu. Ciąża zmienia ciało i to zupełnie naturalne.

Skurcze Braxtona-Hicksa – trening przed porodem

W trzecim trymestrze większość kobiet doświadcza tzw. skurczów Braxtona-Hicksa, zwanych potocznie skurczami przepowiadającymi. Są to nieregularne, krótkotrwałe skurcze mięśnia macicy, które nie prowadzą jeszcze do porodu, ale przygotowują organizm do zbliżającej się akcji porodowej. Jak je rozpoznać? Brzuch nagle twardnieje – możesz poczuć, że robi się napięty jak piłka, czasem aż brak tchu. Taki skurcz trwa zwykle kilkanaście-kilkadziesiąt sekund, po czym ustępuje. Bywa całkowicie bezbolesny, choć niektóre kobiety opisują go jako uczucie dyskomfortu czy lekkiego bólu miesiączkowego. Skurcze przepowiadające mogą pojawiać się sporadycznie już od ok. 20. tygodnia, ale dopiero w trzecim trymestrze stają się bardziej zauważalne. Zwykle występują częściej wieczorem, po aktywnym dniu, lub po stosunku seksualnym (orgazm i prostaglandyny w nasieniu mogą stymulować macicę). Czasami pojawiają się też przy wysiłku fizycznym czy odwodnieniu.

Ważne jest, że skurcze Braxtona-Hicksa są nieregularne i nie nasilają się progresywnie. Oznacza to, że np. w ciągu godziny możesz mieć kilka skurczów co 10–15 minut, ale potem one ustąpią. Nie stają się też coraz dłuższe ani silniejsze z biegiem czasu. To odróżnia je od skurczów porodowych. Prawdziwe skurcze porodowe – nawet te wczesne – mają tendencję do regularności i zwiększania częstotliwości (np. początkowo co 15 minut, potem co 10, 7, 5 minut), stają się też coraz intensywniejsze i bolesne. Jeśli zatem poczujesz, że brzuch twardnieje, ale dzieje się to nieregularnie i raczej bez bólu, najpewniej to „fałszywy alarm” – macica ćwiczy przed porodem.

Co robić, gdy złapie Cię taka fala przepowiadająca? Przede wszystkim nie panikuj. Weź kilka głębokich oddechów, postaraj się zmienić pozycję – jeśli długo stałaś, usiądź lub połóż się na lewym boku; jeśli leżałaś – przejdź się powoli. Czasem pomaga wypicie szklanki wody, zwłaszcza jeśli towarzyszy Ci odwodnienie. 

Pod koniec trzeciego trymestru, około 37–40 tygodnia, możesz zacząć odczuwać tzw. skurcze przepowiadające typu Braxton-Hicks o większym nasileniu, nieraz określane jako skurcze przepowiadające porodowe. Czasem bywają rytmiczne, np. co 10 minut przez godzinę, po czym znowu zanikają na dobę. To znak, że organizm przygotowuje się do porodu, a szyjka macicy może powoli dojrzewać (skracając się i mięknąc). Nie oznacza to jeszcze samego porodu, ale bywa męczące – takie “podchody porodowe” mogą trwać nawet kilkanaście dni. Uzbrój się w cierpliwość i staraj się odpoczywać, by zachować siły na właściwy poród. Jeśli masz wątpliwości, czy to już, pamiętaj – w każdej chwili możesz zadzwonić do swojej położnej lub lekarza. Opiszesz im objawy, a oni pomogą ocenić sytuację. Twoje poczucie bezpieczeństwa jest najważniejsze.

Zawroty głowy, duszność i inne dolegliwości – kiedy się niepokoić?

Zawroty głowy w ciąży (3. trymestr) nie są rzadkością, ale zawsze trzeba uważnie je obserwować. Najczęstszą przyczyną jest niedociśnienie ortostatyczne, czyli spadek ciśnienia krwi przy nagłej zmianie pozycji (np. szybko wstaniesz z łóżka) – objawia się to krótkotrwałym zamroczeniem, mroczkami przed oczami, uczuciem, że „ciemno wszędzie” i kręci Ci się w głowie. W trzecim trymestrze dodatkowo dochodzi zjawisko tzw. zespołu żyły głównej dolnej – gdy ciężarna leży płasko na plecach, macica uciska duże naczynie żylne (żyłę główną dolną), co może zmniejszać powrót krwi do serca i powodować spadek ciśnienia oraz niedotlenienie. Objawia się to właśnie zawrotami głowy, szumem w uszach, a nawet omdleniem. Dlatego od drugiej połowy ciąży nie zaleca się spania ani długiego leżenia na plecach! Staraj się zawsze odpoczywać na boku – najlepiej lewym, co poprawia ukrwienie macicy. Jeśli podczas badania (np. KTG czy USG) musisz leżeć na plecach i poczujesz nagłe osłabienie, natychmiast powiedz o tym personelowi – można lekko przechylić Twoje ciało na bok, by zmniejszyć ucisk na żyłę. Badania naukowe wykazały, że długotrwałe spanie na plecach w 3. trymestrze może zwiększać ryzyko komplikacji, w tym poronienia wewnątrzmacicznego (tzw. urodzenia martwego) – właśnie z powodu pogorszenia utlenowania dziecka. Ale bez paniki: sporadyczne przekręcenie się na plecy we śnie nie zaszkodzi, ważne byś świadomie układała się na boku do snu.

Inną przyczyną zawrotów głowy może być niedokrwistość (anemia) – która jest dość częsta w końcówce ciąży. Twój organizm produkuje duże ilości krwi, ale może brakować żelaza, by produkować hemoglobinę. Anemia ciążowa objawia się m.in. osłabieniem, bladą skórą, kołataniem serca i właśnie zawrotami głowy przy wysiłku. 

Dusznosci i uczucie krótkiego oddechu to również częsta skarga. Wysoko stojąca przepona sprawia, że nie możesz tak swobodnie nabrać głęboko powietrza. Możesz czuć się zadyszana przy wchodzeniu po schodach czy nawet przy rozmowie. To normalne do pewnego stopnia – Twoje płuca mają mniej miejsca. W dodatku rosnące zapotrzebowanie na tlen (dwa organizmy do dotlenienia!) powoduje, że oddech przyspiesza i spłyca się. 

Katar i zatkany nos w trzecim trymestrze? O dziwo tak – wiele przyszłych mam cierpi na tzw. nieżyt nosa ciężarnych. Objawia się przewlekłym zatkaniem nosa, sapką, czasem kichaniem, bez objawów infekcji czy alergii. Winne są hormony, które zwiększają ukrwienie i obrzęk błon śluzowych nosa. Katar w ciąży (3. trymestr) może być bardzo męczący – uczucie wiecznie zapchanego nosa utrudnia oddychanie (co przy już i tak utrudnionym oddechu może być dokuczliwe). Niestety, nie wolno nadużywać kropli do nosa z pseudoefedryną lub oksymetazoliną – te popularne leki obkurczające naczynia w nosie mogą być niebezpieczne w ciąży (zwężają naczynia również w łożysku). Możesz stosować bezpieczne spraye z solą fizjologiczną lub wodą morską, które nawilżą śluzówkę i pomogą oczyścić nos. Dobrym sposobem są też inhalacje z soli fizjologicznej (np. przy pomocy nebulizatora) lub wdychanie pary wodnej z dodatkiem odrobiny soli kuchennej. 

Bóle głowy, szczególnie pod koniec ciąży, również mogą się pojawić. Czasem wynikają z napięcia (stres, przemęczenie, niewyspanie), czasem z zatok (jeśli walczysz z katarem ciążowym). Ulgę przynosi odpoczynek w zaciemnionym cichym pokoju, chłodny okład na czoło lub kark, masaż skroni. Możesz też wypić szklankę wody – odwodnienie bywa powodem bólu głowy. Unikaj leków przeciwbólowych bez konsultacji.

Warto zapamiętać pewną zasadę: są objawy, których nie wolno bagatelizować w trzecim trymestrze. Należą do nich:

• Krwawienie z dróg rodnych – nawet niewielkie plamienie zawsze wymaga pilnej konsultacji, by wykluczyć przedwczesne odklejenie łożyska lub rozpoczynający się poród. Pod koniec ciąży może co prawda wystąpić tzw. czop śluzowy podbarwiony krwią (oznaka zbliżającego się porodu), ale nigdy nie ocenisz tego samodzielnie w domu – zawsze jedź do szpitala przy krwawieniu.
• Znaczne zmniejszenie lub brak ruchów płodu – jak wspomnieliśmy, jeśli przez 1–2 godziny nie czujesz ruchów (a zwykle o danej porze czułaś), zjedz coś słodkiego, połóż się na lewym boku i licz ruchy przez kolejną godzinę. Jeśli nadal cisza albo ruchy są dużo słabsze niż wcześniej – natychmiast jedź na KTG. To może uratować życie dziecka przy np. niewydolności łożyska.
• Gwałtowne, duże obrzęki, szczególnie twarzy, dłoni + ból głowy, zaburzenia widzenia, ból w nadbrzuszu, nudności – to mogą być objawy stanu przedrzucawkowego (gestozy). Wymagają natychmiastowej kontroli ciśnienia i moczu, często hospitalizacji.
• Wysokie ciśnienie tętnicze – na każdej wizycie masz mierzone ciśnienie, ale gdybyś poczuła się źle, zawsze sprawdź je dodatkowo. Jeśli wynosi ≥140/90 (zwłaszcza powyżej 150/100) – skontaktuj się z lekarzem.
• Gorączka powyżej 38°C z towarzyszącymi silnymi bólami (np. brzucha, głowy) – może wskazywać na infekcję lub inną chorobę. Lepiej skontrolować stan mamy i dziecka w szpitalu.
• Odejście wód płodowych – gdy poczujesz odpłynięcie płynu z pochwy (jednorazowo większa ilość lub sączenie się stale), jedź do szpitala, nawet jeśli to przed terminem i nie masz skurczów. Bez wód płodowych dziecko jest narażone na infekcje, poród zapewne rozpocznie się w ciągu doby – trzeba być pod opieką.
• Silny, ciągły ból brzucha – inny niż skurcze. Jeśli brzuch boli mocno i nie puszcza, może oznaczać np. przedwczesne odklejenie łożyska lub inne powikłanie. To alarm i wskazanie do pilnej kontroli lekarskiej.
• Uporczywe swędzenie skóry, szczególnie dłoni i stóp – zwłaszcza nasilające się wieczorem i w nocy, może oznaczać cholestazę ciężarnych (wewnątrzwątrobową cholestazę ciążową). To powikłanie wątroby, które wymaga leczenia i zwykle wcześniejszego zakończenia ciąży ze względu na ryzyko dla dziecka. Jeśli więc dręczy Cię uogólniony świąd skóry (nie towarzyszący wysypce, po prostu swędzi Cię skóra, zwłaszcza wewnętrzna strona dłoni i podeszwy stóp) – poinformuj o tym lekarza. Wykona on testy wątrobowe i poziom kwasów żółciowych. Cholestazę się leczy (kwasem ursodeoksycholowym) i obserwuje płód, a przy nasilonej – rozwiązuje ciążę około 37–38 tygodnia, by zapobiec powikłaniom.
• Objawy infekcji COVID-19, grypy itp. – w dobie pandemii warto wspomnieć: jeśli w trzecim trymestrze złapiesz infekcję przebiegającą z gorączką, kaszlem, dusznością, natychmiast skontaktuj się z lekarzem prowadzącym. Ciężarne są grupą ryzyka cięższego przebiegu niektórych infekcji (np. grypy), ponadto wysoka gorączka może wywołać skurcze macicy. Zastosuj się do zaleceń lekarza – czasem konieczna bywa hospitalizacja i leczenie (np. antybiotyk w zapaleniu płuc lub leki przeciwwirusowe przy grypie). W miarę możliwości zaszczep się na grypę i COVID w ciąży – to zalecenia PTGiP i WHO, całkowicie bezpieczne, a chroni Ciebie i dziecko (Twoje przeciwciała przejdą do dziecka).

Pamiętaj – lepiej raz pojechać do szpitala niepotrzebnie, niż przeoczyć poważny problem. Lekarze są przyzwyczajeni, że ciężarne w trzecim trymestrze zgłaszają się z obawami – wolą zbadać i uspokoić, niż mieć potem komplikacje. Nie bagatelizuj swoich przeczuć. Masz prawo czuć lęk o dziecko, zwłaszcza jeśli długo się o nie starałaś. W nOvum często spotykamy pacjentki, które po długiej walce o ciążę są czujne na każdy sygnał ciała – to zrozumiałe. Twój lekarz prowadzący jest od tego, by Cię wspierać i odpowiadać na pytania. Nie bój się więc konsultować – od tego masz opiekę medyczną.

Badania w 3. trymestrze ciąży: na co zwrócić uwagę?

Regularna opieka prenatalna jest kluczowa przez całą ciążę, a w ostatnim trymestrze nabiera dodatkowego znaczenia. Twoje wizyty u ginekologa-położnika w tym okresie zwykle odbywają się co około 2–4 tygodnie, a pod sam koniec ciąży nawet co tydzień. Standard opieki okołoporodowej w Polsce – określony w rozporządzeniu Ministra Zdrowia oraz rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) – dokładnie precyzuje, jakie badania obowiązkowe powinna przejść przyszła mama w poszczególnych trymestrach. Dzięki temu można w porę wykryć ewentualne nieprawidłowości i podjąć leczenie lub zaplanować odpowiedni sposób porodu.

Jakie zatem badania w 3. trymestrze ciąży Cię czekają? Oto lista najważniejszych:

• Kontrolne badanie ginekologiczne i ogólne 
• Morfologia krwi i badanie moczu 
• Testy na choroby zakaźne 
• Badanie poziomu przeciwciał anty-Rh (odczyn Coombsa) 
• Trzecie badanie USG prenatalne 
• Badanie KTG (kardiotokografia) 
• Posiew z pochwy i odbytu w kierunku paciorkowców grupy B (GBS
• Ocena dobrostanu płodu 

Badania w trzecim trymestrze ciąży są więc dość liczne, ale każde z nich czemuś służy. Dzięki nim masz pewność, że czuwasz nad zdrowiem swoim i dziecka. Staraj się nie pomijać wizyt kontrolnych – regularność jest ważna. Gdyby jednak zdarzyło Ci się z jakiegoś powodu opuścić wizytę, nie wpadaj w panikę – umów się jak najszybciej na nową i nadrobicie zaległości. We współczesnym położnictwie kładzie się nacisk na profilaktykę – lepiej wcześniej wykryć problem (np. że dziecko rośnie za wolno albo że pojawiły się białkomocz i nadciśnienie) i zadziałać, niż reagować dopiero, gdy dojdzie do powikłań. Na szczęście zdecydowana większość ciąż przebiega książkowo i te wszystkie badania tylko to potwierdzą. Myśl o nich jak o kolejnych „kamieniach milowych” – odhaczasz je, zbliżając się do szczęśliwego rozwiązania.

Dieta i suplementacja w 3. trymestrze ciąży

Co jeść w trzecim trymestrze ciąży? Najkrótsza odpowiedź brzmi: zdrowo i z umiarem – tak jak w całej ciąży. W ostatnich miesiącach zapotrzebowanie kaloryczne jest nieco wyższe niż wcześniej, jednak nadal nie jest to „jedzenie za dwoje”. Zaleca się zwiększenie energetyczności posiłków o ok. 300–500 kcal dziennie w stosunku do okresu sprzed ciąży. Czyli jeśli np. przed ciążą jadałaś 2000 kcal, teraz wystarczy 2300–2500 kcal. U niektórych kobiet apetyt spada w końcówce ciąży – duża macica uciska żołądek, więc szybciej czujesz sytość. Dlatego lepiej jeść 5–6 mniejszych posiłków co kilka godzin, niż trzy duże. Regularne dostawy energii pomogą utrzymać stały poziom cukru i zapobiegną napadom głodu (a te mogą się zdarzać, np. nagła chęć na coś słodkiego przy spadku cukru).

Twoja dieta w 3. trymestrze powinna dostarczać przede wszystkim białka, żelaza, wapnia, kwasów omega-3, a także odpowiedniej ilości witaminy D i C. 

W trzecim trymestrze szczególnie istotna jest higiena przygotowywania posiłków. Dokładnie myj warzywa i owoce, najlepiej sparzaj je wrzątkiem jeśli spożywasz na surowo (to zapobiega toksoplazmozie, którą można się zarazić przez glebę). Mięso, ryby i jajka jedz tylko dobrze ugotowane/usmażone/upieczone – żadnych krwistych steków czy jajek na miękko. Uważaj przy grillu – żeby mięso było w środku wypieczone. Pilnuj dat ważności i świeżości produktów – układ pokarmowy ciężarnej jest wrażliwszy, łatwiej o zatrucie pokarmowe. Nie trzymaj gotowych dań w lodówce zbyt długo, a jeśli coś budzi Twój niepokój (dziwny zapach, nadpsute) – wyrzuć bez żalu.

Suplementacja w 3. trymestrze często obejmuje preparaty wielowitaminowe dedykowane ciężarnym. Na rynku są nawet produkty oznaczone „3. trymestr” (jak wspomniany Femibion 3 czy Prenatal Duo). Zawierają one zwykle komplet witamin (A, z grupy B, C, D, E, K) oraz mikroelementy (żelazo, magnez, jod, cynk, selen) i kwasy omega-3. Takie suplementy są wygodne, bo jedną tabletką dziennie pokrywasz większość zapotrzebowania. Upewnij się jednak ze swoim lekarzem, co konkretnie powinnaś brać. Jeśli np. morfologia wskazuje na anemię, priorytetem będzie żelazo (w wyższej dawce niż w multiwitaminie). Jeśli masz cukrzycę ciążową, może warto dodać myo-inozytol czy chrom (wedle nowych badań wspomagają metabolizm glukozy). Każda ciąża jest inna. Nie przyjmuj megadawek witamin na własną rękę – więcej nie znaczy lepiej. Dotyczy to szczególnie witaminy A (groźna w nadmiarze), D (przedawkowanie powoduje odkładanie wapnia w organach), E (skrajne dawki mogą zaburzyć krzepnięcie). Trzymaj się zaleceń. Jeśli zdrowo się odżywiasz, te niewielkie niedobory uzupełni dobrze dobrana suplementacja.

Aktywność w trzecim trymestrze – co wolno, a czego unikać?

Aktywność fizyczna w ciąży jest generalnie bardzo korzystna – również w trzecim trymestrze, o ile ciąża przebiega prawidłowo i nie ma przeciwwskazań. Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów (ACOG) oraz Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zalecają ciężarnym przynajmniej 150 minut umiarkowanej aktywności tygodniowo, rozłożone najlepiej na 3–5 dni. Oczywiście mówimy o aktywności dostosowanej do możliwości ciężarnej. Jeżeli do tej pory byłaś osobą aktywną, nie rezygnuj z ruchu w ostatnim trymestrze – nadal możesz ćwiczyć, tylko słuchaj ciała i zwolnij tempo, gdy tego potrzebuje. Jeśli zaś wcześniej nie ćwiczyłaś regularnie, to wciąż możesz zacząć od prostych form: spacery, lekkie gimnastyka, basen. Badania naukowe sugerują, że kobiety aktywne w ciąży lepiej się czują, rzadziej mają komplikacje metaboliczne, a nawet poród bywa u nich łatwiejszy. Regularne ćwiczenia zmniejszają ryzyko cukrzycy ciążowej aż o ok. 30–40% (wynika to z meta-analiz badań). Ruch poprawia krążenie, co zapobiega obrzękom i żylakom, podnosi nastrój (wydzielają się endorfiny), ułatwia trawienie, no i pomaga kontrolować przyrost wagi.

Dbaj o siebie, bądź dobrej myśli i pozwól sobie cieszyć się tym wyjątkowym czasem. Już niebawem w Twoim życiu wydarzy się prawdziwy cud – narodziny Twojego dziecka. Powodzenia na finiszu ciąży i do zobaczenia po drugiej stronie, już w roli mamy!

Czy zbliżasz się do wielkiego finału ciąży i masz pytania lub potrzebujesz wsparcia? Nie jesteś sama – w nOvum zapewniamy kompleksową opiekę nawet w ostatnich tygodniach przed porodem. Jeśli cokolwiek Cię niepokoi lub po prostu chcesz porozmawiać ze specjalistą, skontaktuj się z nami już dziś. Nasi doświadczeni lekarze ginekolodzy i położne odpowiedzą na Twoje wątpliwości, pomogą ułożyć plan porodu, a także przygotują Cię do bezpiecznego rozwiązania.

Zapraszamy Cię do umówienia konsultacji – zarówno stacjonarnej, jak i online. Oferujemy też dodatkowe usługi, takie jak szkoła rodzenia, warsztaty z karmienia piersią czy konsultacje z fizjoterapeutą uroginekologicznym, które mogą uczynić końcówkę ciąży i poród łatwiejszymi.

Skorzystaj z naszego wsparcia – zadzwoń lub napisz do kliniki nOvum. Razem sprawimy, że ostatnie tygodnie ciąży miną Ci w poczuciu bezpieczeństwa i troski. Z radością powitamy Cię i pomożemy przeżyć te chwile jak najpiękniej. Pamiętaj: Twój komfort i zdrowie są dla nas priorytetem. Dołącz do grona mam, które nam zaufały – czekamy na Ciebie!

Bibliografia:

1. World Health Organization (WHO). “WHO Recommendations on Antenatal Care for a Positive Pregnancy Experience.” Genewa 2016. 
2. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP). “Standardy opieki przedporodowej – rekomendacje PTGiP.” Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2019. 
3. American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). “Committee Opinion No. 804: Physical Activity and Exercise During Pregnancy and the Postpartum Period.” Obstetrics & Gynecology, 2020. 
4. The Lancet. “Maternal sleep position and late stillbirth: findings from a stillbirth case-control study.” The Lancet, 2019. 
5. The Lancet. “Pre-eclampsia.” The Lancet, 2018;392(10155): p. 1126–1137. 
6. Fertility and Sterility. “Obstetric outcomes after in vitro fertilization – a systematic review.” Fertil Steril, 2017;108(3): p. 406–418. 
7. Human Reproduction. “Pregnancy outcomes in women of advanced maternal age.” Hum Reprod, 2019;34(5): p. 1000–1008. 
8. Villar J. et al. “Maternal and neonatal outcomes of very early preterm birth & delivery: the WHO ACTION Trial.” BJOG, 2022. 
9. Magaña J. et al. “Effect of prenatal exercise on neonatal and maternal outcomes: a randomized controlled trial.” Obstet Gynecol, 2020;135(4): p. 705–714. 
10. Polska Sieć Monitorowania Ciąży (NPMSiP). Raport “Zdrowie matki i noworodka w Polsce”. Warszawa, 2021. 
11. Dydyk S. et al. “Intrahepatic Cholestasis of Pregnancy: A Review of Diagnosis and Management.” J Clin Transl Hepatol, 2020;8(1): p. 49–58. 
12. Ninivaggio C. et al. “Group B Streptococcus (GBS) in pregnancy: screening and management.” BMJ, 2020;371: m4029.