Bezpłodność a niepłodność – oto kluczowe różnice pomiędzy nimi

Kiedy marzenia o rodzicielstwie zderzają się z rzeczywistością, pojawiają się pytania o przyczynę trudności z zajściem w ciążę. Słowa niepłodność i bezpłodność brzmią podobnie, ale odnoszą się do zupełnie różnych zjawisk.
Dla wielu par zmaganie się z niemożnością poczęcia jest obciążeniem emocjonalnym; ważne jest więc nie tylko postawienie właściwej diagnozy, ale też zrozumienie, co ona oznacza.

Czym jest niepłodność? Kluczowa kwestia to odwracalność

Niepłodność to choroba układu rozrodczego, której istotą jest brak ciąży mimo co najmniej roku regularnego współżycia bez zabezpieczenia. U kobiet powyżej 35. roku życia okres ten skraca się zwykle do sześciu miesięcy. Według szacunków WHO problem ten dotyczy około jednej na sześć osób w wieku rozrodczym, a w literaturze podaje się, że cierpi na nią nawet 15 % par. Niepłodność może być pierwotna, gdy nigdy nie doszło do ciąży, lub wtórna, gdy trudność dotyczy kolejnego dziecka. W odróżnieniu od bezpłodności niepłodność często jest odwracalna – dzięki zmianom stylu życia, leczeniu i technikom wspomaganego rozrodu wiele par doczekuje się potomstwa.

Przyczyny niepłodności – skąd się bierze?

Powody niepłodności są zróżnicowane. U kobiet dominują zaburzenia owulacji (np. zespół policystycznych jajników), uszkodzenie jajowodów w następstwie zakażeń czy endometriozy oraz choroby macicy. Wśród czynników męskich wymienia się niską liczbę lub słabą jakość plemników, zaburzenia hormonalne i wady genetyczne. WHO wskazuje, że do niepłodności przyczyniają się również choroby endokrynologiczne, stany zapalne narządów płciowych oraz styl życia – palenie, nadużywanie alkoholu, nadwaga czy ekspozycja na toksyny. Czynniki męskie odpowiadają za ok. jedną trzecią przypadków, a kolejna część wynika ze współistnienia problemów po obu stronach.

Leczenie i rokowania niepłodności

Leczenie zależy od przyczyny. U kobiet stosuje się m.in. indukcję owulacji, zabiegi usunięcia zrostów lub mięśniaków, inseminację (IUI) i zapłodnienie pozaustrojowe (IVF). U mężczyzn terapia może obejmować farmakologiczne wspomaganie spermatogenezy, chirurgiczne udrożnienie nasieniowodów lub pobranie plemników bezpośrednio z jąder. Techniki wspomaganego rozrodu, takie jak IVF czy ICSI, pozwalają ominąć wiele barier. Istotne jest wczesne rozpoczęcie diagnostyki i indywidualne podejście – w klinice nOvum każda para otrzymuje plan leczenia dopasowany do jej historii. Jeśli przygotowują się Państwo do konsultacji, warto sprawdzić to jak wygląda pierwsza wizyta w klinice leczenia niepłodności.

Czym jest bezpłodność? Trwała niezdolność do rozrodu

Bezpłodność oznacza trwałą, nieodwracalną niezdolność do uzyskania własnego biologicznego potomstwa, nawet z pomocą najnowocześniejszych metod wspomaganego rozrodu. W naukowym przeglądzie zwrócono uwagę, że w literaturze sterylność definiuje się jako brak możliwości poczęcia, podczas gdy niepłodność jako niemożność urodzenia żywego dziecka po roku starań. Autorzy tego opracowania proponują rozróżnienie kilku postaci bezpłodności:

• naturalnej (fizjologiczny brak gamet lub narządów),
• klinicznej (brak ciąży mimo wykorzystania dostępnych technologii)
• trudnościowej (gdy przeszkodą są czynniki ekonomiczne lub psychologiczne).

W praktyce diagnoza „bezpłodność” stawiana jest rzadko, ponieważ postęp medycyny pozwala pomóc wielu pacjentom uznawanym dawniej za bezpłodnych. Termin powinien być zarezerwowany dla sytuacji, w których szanse na ciążę są zerowe lub mniejsze niż 1 %.

Przyczyny bezpłodności u mężczyzn i kobiet

To jedno z częstych pytań zadawanych przez pary, które mają problemy z poczęciem. Wyróżnić w tej kwestii można kilka powodów:

Brak lub niewydolność gamet

U mężczyzn skrajną przyczyną naturalnej bezpłodności jest azoospermia – brak plemników w ejakulacie. Może ona wynikać z blokady przewodów nasiennych, problemów hormonalnych czy uszkodzenia jąder; część tych zaburzeń można leczyć, ale w niektórych przypadkach plemniki nie powstają wcale.

U kobiet analogicznym stanem jest pierwotna niewydolność jajników (POI). To sytuacja, gdy jajniki przestają pracować przed 40. rokiem życia, co prowadzi do zaniku miesiączki i często do niepłodności. Specjaliści zauważają, że choć u 5–10 % pacjentek z POI może dojść do spontanicznej ciąży, u pozostałych produkcja komórek jajowych ustaje trwale.

Brak macicy lub jej niewydolność

Kobiety z absolutną bezpłodnością maciczną (AUFI) nie są w stanie donosić ciąży, ponieważ nie mają macicy lub narząd jest niewydolny. Przyczyną mogą być wrodzone wady (np. zespół MRKH) lub konieczność usunięcia macicy z powodu nowotworu czy powikłań porodowych. Systematyczny przegląd literatury z 2022 r. podaje, że UFI obejmuje zarówno całkowity brak macicy (AUFI), jak i nieprawidłową budowę tego narządu, a zjawisko to dotyczy 1–3 % kobiet. W przypadku braku macicy jedyną drogą do biologicznego macierzyństwa pozostaje adopcja zarodka lub uczestnictwo w eksperymentalnym programie przeszczepu macicy.

Nieodwracalne uszkodzenie gonad

Radioterapia, chemioterapia lub operacje onkologiczne mogą trwale zniszczyć jajniki czy jądra. Jeśli przed terapią nie dokonano mrożenia nasienia lub komórek jajowych, po zakończeniu leczenia możliwości biologicznego rodzicielstwa mogą już nie istnieć. Zabezpieczanie płodności powinno więc być integralną częścią planowania terapii przeciwnowotworowej.

Wady genetyczne i anomalie chromosomalne

Ciężkie nieprawidłowości chromosomów, takie jak zespół Turnera u kobiet (brak lub uszkodzenie jednego chromosomu X) czy zespół Klinefeltera u mężczyzn (chromosom dodatkowy X), prowadzą do niewykształcenia gonad lub ich niewydolności. Niektóre wady wrodzone (np. agenezja jąder lub brak nasieniowodów) uniemożliwiają wytworzenie plemników. W takich sytuacjach jedyną drogą do rodzicielstwa jest dawstwo gamet lub adopcja.

Przyczyny niepłodności i możliwość leczenia

Szukając powodów niepłodności wyróżnić można kilka kluczowych kwestii:

Zaburzenia owulacji i rezerwy jajnikowej

Zaburzenia owulacji są najczęstszą przyczyną niepłodności u kobiet. W zespole policystycznych jajników (PCOS) dochodzi do nieregularnej owulacji, co uniemożliwia zapłodnienie. Leczenie obejmuje redukcję masy ciała, farmakologiczną indukcję owulacji lub zabiegi chirurgiczne. Z wiekiem spada również rezerwa jajnikowa – monitoruje się ją, oznaczając stężenie hormonu AMH. Niska rezerwa nie jest bezpłodnością, ale może wymagać szybkiego podjęcia leczenia, m.in. stymulacji hormonalnej czy mrożenia komórek jajowych.

Choroby macicy i jajowodów

Endometrioza, mięśniaki, polipy czy zrosty wewnątrzmaciczne mogą utrudniać implantację zarodka lub prowadzić do poronień. Uszkodzenie jajowodów – na przykład po zapaleniu miednicy mniejszej czy zakażeniach przenoszonych drogą płciową – uniemożliwia spotkanie plemnika z komórką jajową. Leczenie zależy od stopnia uszkodzeń i obejmuje farmakoterapię, zabiegi laparoskopowe, a w razie potrzeby zapłodnienie pozaustrojowe.

Zaburzenia nasienia

U mężczyzn obniżona liczba i jakość plemników może wynikać z żylaków powrózka nasiennego, infekcji, zaburzeń hormonalnych czy stylu życia. Azoospermia (brak plemników w ejakulacie) nie zawsze oznacza bezpłodność: jeśli plemniki produkowane są w jądrach, można je pozyskać chirurgicznie i wykorzystać w procedurze ICSI. W naszym serwisie pojawi się wkrótce artykuł szczegółowo omawiający aspermie i inne zaburzenia ejakulacji.

Niepłodność niewyjaśniona

Mimo postępu diagnostyki u 10–20 % par przyczyna niepłodności pozostaje nieznana. W takich przypadkach stosuje się ogólne strategie poprawy płodności – zdrowy styl życia, redukcję stresu, a także metody wspomaganego rozrodu. Ważne jest wsparcie psychologiczne; niepłodność dotyka nie tylko ciała, lecz także sfery emocjonalnej i relacji w związku.

Niepłodność i bezpłodność – co robić w takim przypadku?

Rozróżnienie między niepłodnością a bezpłodnością ma praktyczne znaczenie dla par pragnących dziecka. Niepłodność jest chorobą, którą w wielu przypadkach można skutecznie leczyć, zwłaszcza gdy diagnostyka rozpocznie się wcześnie. Bezpłodność odnosi się do sytuacji skrajnych, gdy z powodu braku gamet, narządów rozrodczych lub nieodwracalnych uszkodzeń nie ma szans na ciążę. Postęp medycyny sprawia, że granica między tymi pojęciami przesuwa się na korzyść pacjentów – coraz więcej osób może skorzystać z technik wspomaganego rozrodu, dawstwa komórek jajowych lub plemników, a nawet przeszczepów macicy.

Jeśli podejrzewają Państwo u siebie problemy z płodnością, nie warto odkładać konsultacji. W nOvum oferujemy kompleksowe badania: ocenę rezerwy jajnikowej, seminogram, badania hormonalne i genetyczne. Nasz zespół lekarzy, embriologów, psychologów i dietetyków pomoże znaleźć optymalną drogę do rodzicielstwa. Warto sprawdzić też to, czym jest menopauza a ciąża po 50. roku życia oraz śledzić nasze nowe wpisy dotyczących przyczyn niepłodności, takich jak endometrioza czy aspermia.

---

Bibliografia

1. World Health Organization. Infertility. 2024.
2. Leslie SW, Soon-Sutton TL, Khan MA. Male Infertility. StatPearls Publishing; 2024.
3. Cleveland Clinic. Infertility: Types, Causes, Symptoms, Diagnosis & Treatment.
4. Kresna N. i wsp. Sterility, an Overlooked Health Condition. Journal of Clinical Medicine; 2021.
5. Cleveland Clinic. Azoospermia (Zero Sperm Count): Causes & Treatment –.
6. Cleveland Clinic. Primary Ovarian Insufficiency: Causes, Symptoms & Treatment.
7. Sallée C. i wsp. Uterine Factor Infertility, a Systematic Review. Journal of Clinical Medicine; 2022.